Saga - 2009, Blaðsíða 48

þjóðhagsreikningar ná, en þeir veita okkur góðar upplýsingar um
þjóðarbúskapinn og sveiflur í honum. Það er líka eðlilegt að byrja
um 1870 því að um það leyti urðu breytingar í íslensku efnahags-
lífi sem vísuðu veginn til nýrra atvinnuhátta: vægi landbúnaðar
minnk aði en vægi sjávarútvegs og iðnaðar jókst, markaðsbúskap-
ur breidd ist smám saman út og vöxtur hljóp í utanlandsverslun
með þeim afleiðingum að Ísland tengdist alþjóðahagkerfinu nánari
bönd um.
Meginþungi ritgerðarinnar kemur á dýpstu öldudalina í efna-
hagslífinu, en þeir eru að sjálfsögðu hluti af sveiflum sem ganga
upp og niður og því óhjákvæmilegt að víkja að hagsveiflum al -
mennt og hvernig þær hafa breyst í tímans rás. Hagfræðingar hafa
haldið því fram að efnahagslífið á Íslandi hafi verið undirorpið
óvenjumiklum hagsveiflum og renna niðurstöður þessarar rann-
sóknar stoðum undir það. Við byrjum á stuttu sögulegu yfirliti um
hagsveiflur og hvernig þær hafa breyst að eðli og háttum síðan á
19. öld. Síðan víkur sögunni að Íslandi og sérstöðu þess með tilliti
til hagsveiflna. Loks er fjallað um stærstu efnahagsáföll á Íslandi
síðan 1870 þar sem leitast er við að skýra upptök, feril og afleiðing-
ar hvers samdráttarskeiðs um sig og samhengi þess við alþjóðlega
hag þró un.
Hagsveiflur
Þegar efnahagskreppur eru skoðaðar frá víðu sögulegu sjónarhorni
er erfitt að alhæfa um eðli þeirra og uppruna. Algengar orsakir
kreppu á fyrri tímum voru innanlandsólga, styrjaldir og síðast en
ekki síst versnandi árferði sem leiddi til uppskerubrests. Land bún -
aður var undirstaða efnahagslífs og því gat versnandi veðrátta með
tilheyrandi uppskerubresti kallað fæðukreppu yfir íbúa samfélags-
ins. Sagnfræðingar sem fjalla um eldri sögu geta ekki einskorðað
sig við mælikvarða á borð við landsframleiðslu eða atvinnustig
þegar slík áföll eru rannsökuð; þeir þurfa að notast við aðra eða
almennari mælikvarða, bæði vegna þess að efnahagskreppur fyrri
tíma voru annars eðlis en í nútímanum og upplýsingar um þá
mælikvarða sem mönnum er nú tamast að nota eru oft ekki fyrir
hendi um eldri tíma. Alvarlegar kreppur fyrr á tíð leiddu einatt til
hungurs og mannfellis enda lifði stór hluti mannfólksins nálægt
hungurmörkum og lítið mátti út af bera svo að ekki hlytust stór-
vandræði af. „Hallæris-hungrið“ taldi Hannes Finnsson biskup í
guðmundur jónsson48
Saga vor 2009 UMBROT NOTA-1:Saga haust 2004 - NOTA 5.5.2009 15:52 Page 48