Saga - 2009, Blaðsíða 219

aukin þjóðernisáhersla þeirra, sem var stór þáttur samfylkingarstefnu
kom intern, hafi skilað þeim stuðningi sem þeir nýttu sér til flokksstofnunar-
innar. Hér finnst mér vanta að erlendum áhrifum séu gerð nánari skil, að
tekin sé afstaða til þeirra deilna sem vísað er til — sérstaklega í ljósi þess að
doktorsefni segir ítrekað að skilningur á samspili þjóðernis og kommún-
isma á Íslandi hljóti að byggjast jafnt á skilningi á því alþjóðlega umhverfi
sem mótaði kommúnistahreyfinguna á Íslandi og á því innlenda umhverfi
sem hún var sprottin úr og tókst á við (t.d. bls. 23).
Þó doktorsefni taki vissulega afstöðu til efnisins þegar hún í niður -
stöðukafla skrifar að íslenskir kommúnistar hafi sett „orðræðu kom int ern“
í íslenskt samhengi, líkt og þeir hafi aðlagað íslenska þjóðernisorðræðu
stjórnmálaorðræðu hreyfingarinnar (327), eru þau orð enn eitt dæmið um
varkárni doktorsefnis. Í staðinn fyrir að tala t.d. um Moskvu línuna er hér
rætt um „orðræðu komintern“ og þætti mér áhugavert að heyra doktors-
efni bregðast við því hvort orðræða komintern hafi verið meira í ætt við
samræður, þ.e. gagnvirk áhrif viðtakendanna á Íslandi og yfirstjórnarinnar
í Moskvu, eða hvort hér sé átt við fyrirskipanir, nokkurs konar komintern -
línu, sem kommúnistum var gert að fara eftir og hafi þá aðlagað stefnu sína
mjög skýrt innan þess ramma sem komintern setti þeim.
Í umfjöllun um áhrif alþjóðahyggjunnar á íslenska kommúnista gengur
doktorsefni út frá því að „lítil von sé til að skilja þjóðernisorðræðu íslenskra
kommúnista og sósíalista sé gert ráð fyrir að þeir hafi annað hvort verið
trúir Sovétríkjunum og háðir þeim á ýmsa vegu eða trúir landi sínu og
þjóð“ (26). Hér er ég hjartanlega sammála doktorsefni en nóteraði þó á
spássíu strax við fyrsta lestur að hér þyrfti að skoða þátt menningarstarfs í
að móta sjálfsmynd kommúnista á Íslandi. Sovésk menning (sem oft var
reyndar rússnesk frekar en sovésk) var svo stór þáttur í öllu starfi vinstri-
hreyfingarinnar og þó svo að forystumenn hennar hafi reynt að draga úr
áhrifum sovéska kommúnistaflokksins og komintern var mikilvægi Sovét -
ríkjanna fyrir róttæka vinstrimenn stöðugt haldið á lofti á Íslandi.
Í ritinu er talað um mikil áhrif ferðalýsinga og minnst á fræðslufundi,
fyrirlestra og aðrar menningaruppákomur kommúnista þar sem fjallað var
um Sovétríkin, en mér finnst þó ekki nóg gert úr áhrifum þeirra á sjálfs-
mynd kommúnista á Íslandi. Að vísu nefnir höfundur í lokaorðum sjöunda
kafla að framandleiki Sovétríkjanna gæti hafa haft þau áhrif „að auka hróð -
ur þeirra á Íslandi og draga úr áhrifamætti þeirra sem gagnrýndu sovét -
skipulagið“ (293). Nú má ekki gleyma því að samfylkingartímabilið var
einnig tímabil ógnaraldar í Sovétríkjunum; pólitískar handtökur voru þar
daglegt brauð og náðu hámarki með sýndarréttarhöldunum. Það reyndist
þannig oft erfitt fyrir fylgismenn Sovétríkjanna og kommúnismans að verj -
ast gagnrýni. Myndi þetta ekki horfa öðruvísi við ef við færðum sjónar-
hornið frá umræðum um íslenskt þjóðerni og skoðuðum t.d. áróðursstríð
eða menningarstríð hægri- og vinstrimanna fram að síðari heimsstyrjöld?
andmæli 219
Saga vor 2009 UMBROT NOTA-1:Saga haust 2004 - NOTA 5.5.2009 15:52 Page 219