Saga - 2009, Blaðsíða 247

eSB eftir að eeS-samningurinn tók gildi, þar sem líta mætti svo á að meiri
þátttaka fæli í sér meiri áhrif, en sú hefur ekki orðið raunin á Íslandi (bls.
97). Á sama hátt má segja að Schengen-samstarfið hafi komið til þar sem
Íslendingar töldu sér þann kost nauðugan, frekar en að samstarfið sem slíkt
væri talið æskilegt eða í þágu íslenskra hagsmuna: Það hafi einfaldlega
verið verri staða að vera utan þess en innan eftir að samningurinn um
Schengen hafði tekið gildi (bls. 103–104). Aftur er það sláandi niðurstaða að
stefnumótun íslenskra stjórnvalda er viðbrögð við orðnum hlut frekar en
að Íslendingar séu forvirkir í stefnumótun sinni.
Í lok greinar sinnar fjallar Baldur um helstu ástæður þess að Íslending-
ar hafa fram að þessu kosið að sækja ekki um aðild að eSB. Þessi hluti
greinarinnar tekur á kunnuglegum ágreiningi stjórnmálaumræðunnar og
bætir svo sem ekki miklu við það sem liggur á yfirborði hennar. en Baldur
endar grein sína með þessum orðum: „Þegar reynir … á efnahags- og
öryggis mál landsins og þeim er ógnað, er valið skýrt … Hægfara skref eru
tekin til nánari þátttöku í evrópusamrunanum til að tryggja viðskipta- og
öryggishagsmuni landsins. kjötið er bitastæðara en sjálf stæðið. Haldið er í
svokallað sjálfstæði í orði en ekki á borði“ (bls. 136). Þessi orð hafa vissu-
lega þyngri hljóm nú en þegar þau voru skrifuð, eftir að landið hefur mátt
þola fjármálahrun til við bótar við hið óörugga millibilsástand í öryggismál-
um sem ríkt hefur síðan Banda ríkjamenn hurfu á brott með lið sitt og búnað.
Þetta spámannlega niðurlag má skilja á tvo vegu. Annars vegar svo að nú
hljóti aðstæður að kalla á inngöngu í eSB. Hins vegar að það sé einfaldlega
rauður þráður í íslenskri utanríkisstefnu að hún byggist á viðbrögðum við
aðstæðum frekar en tilraun til að sjá aðstæður fyrir eða búa landið sem best
undir þær aðstæður sem kunni að skap ast eða líklegt sé að muni skapast.
Það má ef til vill kalla það kenningu um íslenska utanríkispólitík, en í þess-
ari niðurstöðu felst þó fyrst og fremst áfellisdómur yfir ríkjandi viðhorfum
stjórnvalda lengst af á lýðveldistímanum.
Gunnar Páll Baldvinsson skrifar skarplega og mjög umhugsunarverða
grein um Íslensku friðargæsluna. yfirskrift hennar er „Friðargæsla her-
lausrar þjóðar: Stefnumótun, sjálfsmynd og orðræða“. Þar tekur hann fyrir
þær umræður sem orðið hafa um íslensku friðargæsluna, gerir tilraun til að
skýra stefnubreytingar sem hafa orðið í þessari umræðu og bendir á tak-
markanir hennar. Það sem umdeildast hefur orðið á síðari árum er tengsl
Íslensku friðargæslunnar við hernaðarleg verkefni. Gunnar Páll bendir á að
umræða um þessi efni er oft á nokkrum villigötum. Viðbrögð við hernaðar-
tengingu friðargæslunnar byggjast stundum á misskilningi um eðli og
nauðsyn þessara tengsla, stundum á andúð á hermennsku yfirleitt. Gunnar
Páll færir rök fyrir því að eðlilegt sé að talsverð blöndun hins hernaðarlega
og borgaralega eigi sér stað á átakasvæðum. Hann telur í sjálfu sér ekkert
við það að athuga að íslenskur friðargæsluliði sé hermaður um stund, jafn-
vel þótt hann tilheyri ekki her (íslenskum eða öðrum), rétt eins og her-
flokkar og hermenn sinna oft borgaralegum verkefnum (bls. 155–156).
ritdómar 247
Saga vor 2009 UMBROT NOTA-1:Saga haust 2004 - NOTA 5.5.2009 15:52 Page 247