Saga - 2011, Side 12

vegar lítið tekið upp.6 Sögn var um það í nemendahópnum að
íslenskufræðingur sem var óvinnufær af geðveiki hefði fyrst sýnt af
sér afbrigðilega hegðun þegar hann sat heilan vetur við að lesa
fimm binda ævisögu Jóns Sigurðssonar. Ég kaus að skilja það svo að
ritið hefði eyðilagt geðheilsu mannsins og setti mér að lesa ævisögu
Jóns aldrei alveg alla. Hent var á lofti mismæli eins lærifeðranna
sem varð það á að tala um bíólógísku aðferðina í bókmenntasögu og
ruglaðist þar á orðunum biologi og biografi.
Málefnalegri aðferðum var líka beitt gegn ævisagnaforminu. Í
bókmenntasögu var það einkum gert með ameríska nýrýni að
vopni. Hún hafnaði öllum rannsóknum á tengslum skálds og skáld-
skapar; skáldskapur ætti að lifa vegna þess eins sem hann segði
sjálfur. Í sagnfræði hefur það líklega einkum verið franskættuð
formgerðarstefna, strúktúralismi, sem kallaði á okkur, þótt við
kynnum tæpast að nefna hana á nafn. Við vildum finna langar þró-
unarlínur, hagkerfi, stjórnkerfi og hvers kyns félagskerfi. Svo kom
gamli Marx á vettvang með róttæku stúdentahreyfingunni upp úr
1970 og sagði að framvinda sögunnar stjórnaðist af ópersónulegum
öflum sem einstaklingar réðu engu um. Mín biblía í þessum efnum
var bók félagshyggjumannsins Edwards Carr, What is History?, sem
kom fyrst út 1961 en ég eignaðist í prentun frá 1965. Carr birti þar
langan kafla um einstaklinginn og samfélagið, og stefnir málflutn-
ingur hans allur að því að það sé þroskaðri söguritun sem beinir
athygli að samfélaginu.7
Sjálfur átti ég þó eftir að makka svolítið við ævisöguna; það skal
viðurkennt. Skömmu eftir að ég lauk kandídatsprófi í íslenskum
fræðum með Íslandssögu að kjörsviði, árið 1970, fékk ég rausnarlegt
tilboð frá afkomendum Jóns Sigurðssonar á Gautlöndum í Mývatns -
sveit um að þiggja styrk til að skrifa ævisögu hans. Mig langaði þá
mikið til að halda áfram sagnfræðirannsóknum og verja doktorsrit-
gerð. En fjárráðin voru lítil og óvíst um rannsóknarstyrki. Hér virt-
ist því vera kærkomið tækifæri, enda höfðu félagsstarf og menntir
Suður-Þingeyinga á 19. öld lengi vakið forvitni mína. En ég gat
ómögulega gerst svo úreltur að leggja ævisögu fram til doktors-
hvað er ævisaga?12
6 Handrit í eigu höfundar: Íslenzk bókmenntasaga síðari alda. Fyrirlestrar próf.
Steingríms J. Þorsteinssonar. III. Frá Sigurði Breiðfjörð til Gríms Thomsens.
7 E.H. Carr, What is History? The George Macaulay Trevelyan Lectures Delivered in
the University of Cambridge January–March 1961 (Harmondsworth: Penguin
Books 1965), bls. 31–55.
Saga haust 2011 NOTA_Saga haust 2004 - NOTA 11/24/11 9:49 AM Page 12