Saga - 2011, Page 53

clarence e. glad
Grísk-rómversk arfleifð,
nýhúmanismi og mótun „íslenskrar“
þjóðmenningar 1830–1918
Nýhúmanísk menntun var uppistaðan í menntun íslenskrar elítu alla 19.
öldina. Nemendur fengu aðgang að klassískum ritum í gegnum yfirgrips-
mikla kennslu í latínu og grísku. Þessi rit hjálpuðu til við að móta sjálfs-
mynd Íslendinga sem norrænnar eyþjóðar með tengsl við bæði norræna og
klassíska evrópska menningu. Kennsluaðferðirnar, sér í lagi í Bessa staða -
skóla, stuðluðu að endurreisn íslenskrar tungu og ýttu undir menningarlega
þjóðernishyggju á Íslandi er nýtti sér klassískan, kristinn og norrænan
efnivið á ýmsum sviðum. Þótt margir menntamenn blönduðu saman efnivið
úr þessum ólíku hefðum í orðræðu sinni um íslenskt þjóðerni og þjóðar-
anda, hafði hún lítil sem engin áhrif á pólitíska þjóðernishyggju 19. aldar.
Þessi menningarblanda lagði þó grunninn að hellenskri orðræðu sem hafði
merkjanleg áhrif á sjálfsmynd Íslendinga og að lokum á stjórnmálaum -
ræðuna í byrjun 20. aldar.
Orðið „nýhúmanismi“ hefur verið notað um þær breytingar sem
urðu á hugmyndafræði menntastofnana í Norður-Evrópu á seinni
hluta 18. aldar og á 19. öld. Aukinn þungi varð í rannsóknum á
grískri tungu og bókmenntum þótt latínan hafi haldið yfirburða -
stöðu sinni í klassískri menntun flestra landa álfunnar.1 Nýhúman -
Saga XLIX:2 (2011), bls. 53–99.
1 Pim den Boer fjallar um notkun orðanna „nýhúmanismi“ og „húmanismi“ í
þýsku, frönsku og ensku á 19. öld. Den Boer telur að sagnfræðingar hafi ofmetið
hlut Wilhelms von Humboldts, Prússlands og Berlínarháskóla í eflingu grískra
fornfræða í Evrópu. Þetta ofmat birtist í hinni áhrifamiklu bók Fried richs
Paulsen, Geschichte des gelehrten Unterrichts auf den deutschen Schulen und
Universitäten vom Ausgang des Mittelalters bis zur Gegenwart (Leipzig: Verlag von
Veit & Comp. 1885). Grísk fornfræði voru í tísku víða í Evrópu á öndverðri 19.
öld, eins og t.a.m. í London og París, en seinni borgin hélt stöðu sinni sem
menningarhöfuðborg Evrópu eftir hernaðarósigur Napóleons. Grundvallar -
GRE INAR
Saga haust 2011 NOTA_Saga haust 2004 - NOTA 11/24/11 9:51 AM Page 53