Saga - 2011, Side 58

fundu menn þau siðferðilegu og fagurfræðilegu viðmið sem leitast
var við að líkja eftir í skáldskap og daglegri breytni.
Áhrifa hinnar klassísku menntunar gætti einnig í umræðu um
stjórnmál. Grísk arfleifð og sjálfstæðisstríð Grikkja 1821–1830 varð
mörgum tilefni til samlíkingar á sambærilegri stöðu Grikklands í
suðrinu og Íslands í norðrinu; fyrra landið hafði lagt grunn að vest-
rænni menningu og hið síðara að norrænni/germanskri menningu.
Þótt samlíkingin á Grikklandi og Íslandi hefði fyrst í stað engin
afgerandi áhrif á stjórnmálasviðinu mótaði hún engu að síður þá
„hellensku orðræðu“ sem lagði áherslu á gullaldir í sögu þessara
tveggja þjóða. Sú orðræða hafði áhrif á mótun íslenskrar þjóðmenn-
ingar og nýttist að lokum í umræðu um sjálfstæði íslensku þjóðar-
innar, eins og nánar verður vikið að síðar.
Þótt kennarar Bessastaðaskóla og Lærða skólans hafi fullyrt að þeir
hafi valið texta til lestrar er efla myndu siðferðisvitund nemendanna,
er erfitt að meta nákvæmlega hvaða mælikvarðar mótuðu val þeirra.
Hugsanlega réðu mestu þær hefðir sem voru við lýði í Danmörku þar
sem flestir kennaranna höfðu lokið námi. Engu að síður er ljóst að þar
sem flestir skólagengnir Íslendingar á 19. öld námu annaðhvort í
Bessastaðaskóla eða Lærða skólanum má gera ráð fyrir að þeir hafi
verið vel að sér í þeim klassísku höfundum sem haldið var að þeim í
skóla. Í það minnsta er ekki hægt að gera ráð fyrir öðru en að þeir hafi
orðið fyrir einhverjum áhrifum frá þeim og hugmyndaheiminum sem
þar birtist. En þrátt fyrir það hefur engin yfirgripsmikil fræðileg rann-
sókn verið gerð á áhrifum grískra og latneskra texta á Íslandi, hvorki
hvað form né efni varðar. Þeir þættir sem hér verða skoðaðir sýna þó
að hægt er að fullyrða að hin klassíska arfleifð, ásamt þeim pólitísku
hræringum sem áttu sér stað í Evrópu, lagði grunninn að nýrri
orðræðu á Íslandi á 19. öld þar sem gerður var jákvæður samanburður
á íslenskri tungu og bókmenntaarfleifð annars vegar og grískri tungu
og menningararfleifð hins vegar. Íslensk þjóðmenning í mótun var nú
borin saman við sögu þeirrar þjóðar sem almennt var talin hafa lagt
grunninn að vestrænni menningu.
Menntahugsjón nýhúmanismans
Tveir helstu fulltrúar nýhúmanismans á Íslandi á 19. öld voru
Sveinbjörn Egilsson, kennari við Bessastaðaskóla 1819–1845 og fyrsti
rektor Lærða skólans í Reykjavík (1845–1851), og eftirmaður hans
Bjarni Jónsson (Johnsen; 1851–1868). Orðræða þeirra festi í sessi
clarence e. glad58
Saga haust 2011 NOTA_Saga haust 2004 - NOTA 11/24/11 9:51 AM Page 58