Saga - 2011, Blaðsíða 234

Sigrún Pálsdóttir, ÞÓRA BISKUPS OG RAUNIR ÍSLENSKRAR EMB-
ÆTTISMANNASTÉTTAR 1847–1917. JPV útgáfa. Reykjavík 2010. 280
bls. Myndir, tilvísana- og heimildaskrá, mynda- og mannanafnaskrá.
Hvernig var að vera „danskur Íslendingur“ á mótunarskeiði íslenskrar þjóð -
ernishyggju? Í bókinni Þóra biskups fjallar Sigrún Pálsdóttir sagn fræðingur
um einn þeirra dansk-íslensku einstaklinga sem mynduðu íslenska emb-
ættismannastétt á síðari hluta 19. aldar og í upphafi 20. aldar. Sigrún fylgir
Þóru Pétursdóttur frá vöggu til grafar og dregur upp mynd af áhyggjulausu
selskapsljóni, ungri konu í makaleit, biskupsdóttur með háa stéttarstöðu og
rík ættartengsl sem kölluðu á strangar reglur um hegðun og framkomu.
Eftir því sem frásögninni vindur fram breytist myndin í eiginkonu, móður,
greinahöfund, málsvara ímyndar Íslands á erlendum vettvangi og fræðslu-
fulltrúa fyrir íslenskar listir. Sigrún hefur sagt frá því að hún telji skrif Þóru,
dagbækur og bréf, hina „raunverulegu arfleifð“ hennar, þrátt fyrir félags-
störfin, hannyrðirnar og myndlistina. Á grundvelli þessara heimilda skap-
ar Sigrún glögga og hrífandi mynd af þverþjóðlegri embættismannastétt og
„dönskum Íslendingi“ á uppgangsskeiði íslenskrar þjóðernishyggju.
Sigrún veitir lesandanum áhugaverða innsýn í heim embættismanna-
stéttarinnar, sem var að ýmsu leyti í mikilli mótsögn við þær aðstæður sem
þorri landsmanna bjó við, og undirstrikar þannig stéttamuninn sem ríkti á
þessum tíma. Jafnframt eru skrif og ævi Þóru glöggur vitnisburður um að
fólk af þessu sauðahúsi beindi sjónum sínum ekki síður út í heim en inn til
landsins. Sigrún lýsir veröld þar sem Kaupmannahöfn og Edinborg eru
„öruggir staðir“ fyrir íslenskar stúlkur af efri stigum, þar sem þær „þekkja
til“ þótt þær hafi aldrei þangað komið. Í gegnum frásögn Sigrúnar fáum við
tilfinningu fyrir því þverþjóðlega tengslaneti sem Þóra hlaut í arf frá for-
eldrum sínum og dafnaði eftir því sem hún óx úr grasi í Reykjavík, innan
um erlenda gesti og Íslendinga búsetta erlendis. Þannig var æviferli hennar
snemma beint í ákveðinn farveg sem leiddi hana m.a. út fyrir landsteinana.
Stéttarstaða hennar fól því í sér ákveðinn hreyfanleika, og bók Sigrúnar
dregur á margan hátt fram hversu færanleg hin íslenska embættismanna-
stétt var og dreifð um Skandinavíu og Norður-Evrópu. Þannig myndaði
hún eins konar net sem varð undirstaða þess „örugga svæðis“ sem gerði
ungri íslenskri stúlku kleift að leggjast í ferðalög og dvelja langdvölum
erlendis við nám og skemmtan. Í meðförum Sigrúnar er Þóra ekki aðeins
fulltrúi embættismannastéttarinnar heldur einnig holdgervingur hennar.
Styrkur og andlegt þrek Þóru helst í hendur við ákveðið blómaskeið stétt-
arinnar, en þegar kraftar hennar þrjóta hefst upplausnarástand sem Sigrún
ýjar að undir lok bókar. Þjóðernislegri gildi ná yfirhöndinni en um leið
verða Þóra og systir hennar, Elínborg, hálfgerðar risaeðlur, fulltrúar óþjóð -
legra gilda, og eiga fyrir vikið erfitt með að fóta sig í nýju samfélagi.
Þóra er holdgervingur valdamikillar stéttar sem átti stóran þátt í að
móta Íslandssöguna. Því er mikil kúnst að flétta sögu þessarar konu saman
ritdómar234
Saga haust 2011 NOTA_Saga haust 2004 - NOTA 11/24/11 9:52 AM Page 234