Saga - 2011, Side 240

Þarna hagnýtir höfundur afar fjölbreyttar heimildir til að varpa ljósi á heil-
brigðisástand þjóðarinnar. Rödd sjúklinga heyrist í þessum köflum en
Margrét varpar afar skýru ljósi á aðstæður holdsveikra í upphafi aldar og
segir sögu berklasjúklinga á Vífilsstöðum. Margrét lýsir vel baráttunni fyrir
hjúkrunarskóla, persónulegum aðstæðum hjúkrunarkvenna og vinnu að stæð -
um þeirra á fyrri hluta aldarinnar. Allt fram að seinna stríði bjuggu hjúkrun-
arkonur yfirleitt á sjúkrastofnunum í miklu návígi við samstarfsfólk og sjúk-
linga. Væntingum og þrám eru gerð skil með hjálp bréfa og annarra per-
sónulegra heimilda. Margrét nær einnig að varpa ljósi á daglegt líf kvennanna
með spurningalistum Þjóðháttadeildar Þjóðminjasafns Íslands, heimildum
sem til þessa hafa alltof lítið verið notaðar í sagnfræðirannsóknum. Þarna
bregður hún upp svipmyndum af þröngbýlinu á sjúkrastofnunum og heima-
vistum og ágreiningi hjúkrunarkvenna við forstöðukonur hjúkrunarskólans.
Togstreitan milli hjúkrunar- og læknastéttarinnar kemur við sögu í bók-
inni og spurning er hvort Margrét hefði getað gert sér meiri mat úr henni.
Allmargir norrænir sagnfræðingar, sem fjallað hafa um sögu kvennastétta í
heilbrigðisþjónustu, hafa bent á að valdabaráttu hafi gætt í samskiptum
kvennastétta og lækna. Læknar hafi á síðari hluta 19. aldar styrkt stöðu sína
á kostnað kvennastétta, sem áður nutu sjálfstæðis og virðingar en voru nú
settar undir valdsvið lækna. Þarna er fyrst og fremst vísað til ljósmæðra en
sögu þeirra hefur sænski sagnfræðingurinn Lisa Öberg ritað. Sambærilegar
hugmyndir um stétt hjúkrunarkvenna hafa meðal annars komið fram hjá
Agneta Emanuelsson í Svíþjóð og Kari Melby í Noregi. Hjá þeim kemur
fram að læknar höfðu sterka tilhneigingu til að líta á hjúkrunarkonur sem
aðstoðarkonur sínar.
Af bók Margrétar er ljóst að læknar voru í senn bandamenn og and -
stæðingar íslenskra hjúkrunarkvenna í baráttu þeirra fyrir bættri menntun
og bættum kjörum stéttarinnar. Þetta sést vel af umfjöllun höfundar um
launadeilur hjúkrunarkvenna við Jónas Jónasson frá Hriflu á þriðja áratug
aldarinnar, en þá leituðu hjúkrunarkonur stuðnings Læknafélags Íslands. Í
bréfi til Læknafélagsins skrifa forystukonur Félags íslenskra hjúkrunar-
kvenna að þær álíti lækna „aðalhúsbændur [sína sem] … séu best færir um
að dæma starf hjúkrunarkonunnar og hvers virði það er, að hafa góðum og
vel menntuðum hjúkrunarkonum á að skipa“ (bls. 123). Margrét segir líka
frá því að Félag íslenskra hjúkrunarkvenna hafi látið þýða hjúkrunareið
Florence Nightingale en þar segir að hjúkrunarkona reyni „með trú-
mennsku … [að] hjálpa lækninum við störf hans, og vígja mig velferð þeirra,
sem mér hefir verið falið að annast“ (bls. 210). Margrét bendir líka á að
læknar hérlendis og erlendis hafi oft og tíðum barist gegn lengingu hjúkr-
unarnáms (bls. 176). Þá birtist ágreiningur milli hjúkrunarkvenna og lækna
einnig í því að læknar töldu ekki ástæðu til að skipa yfirhjúkrunarkonu við
nýstofnaðan Landspítala (bls. 189–190).
Margrét gerir í bók sinni ágæta grein fyrir þróun íslensks heilbrigðis-
kerfis og fjallar einnig nokkuð um aðrar heilbrigðisstéttir en hjúkrunar -
ritdómar240
Saga haust 2011 NOTA_Saga haust 2004 - NOTA 11/24/11 9:52 AM Page 240