Jökull - 01.01.2001, Blaðsíða 17

Jökulsárlón at Breiðamerkursandur
sandinn nokkru austan við Jökulsárbrú og flytja þurfi
hann norðar á fyllingu yfir syðsta hluta lónsins.
Jökulsárlón myndaðist á hlýskeiði 20. aldar er
sporður Breiðamerkurjökuls hopaði úr djúpu fleti sem
hann hafði grafið við framrás á kuldaskeiði frá 13. öld
til loka 19. aldar. Rekja má rýrnun jökulsins, mynd-
un lónsins og vöxt, frá upphafi 20. aldar, af ýmsum
landakortum og loftmyndum (Price, 1969,1971,1982;
Howarth and Price, 1969; Boulton, Harris and Jarvis,
1982; Boulton, Thors and Jarvis, 1989; Helgi Björns-
son, 1996,1998; Helgi Björnsson og Gunnar Páll Ey-
dal, 1998). Land undir Breiðamerkurjökli var síðan
kannað með íssjármælingum 1991 og kort gerð af
botni og ísþykkt upp af lóninu (Helgi Björnsson,
Finnur Pálsson og Magnús T. Guðmundsson, 1992).
Árið 1997 hófst samstarf Vegagerðar og Raunvísinda-
stofnunar um að nýta þessi gögn til þess að lýsa vexti
lónsins, mæla ísstreymi niður að sporði og meta fræði-
lega með því að tengja það við ísþykkt, halla yfirborðs
og vatnsþrýsting við jökulbotn. Ennfremur að meta
með fræðilegum líkönum hvernig Jökulsárlón gæti
breyst á næstu áratugum. Loks í ljósi niðurstaðna að
áætla orkuþætti sem bræða ís í lóninu og ræða hvernig
dragi úr ísbráðnun ef lokað yrði fyrir innstreymi sjávar
til lónsins.
Jökulsárlón varð til og óx vegna þess að meira
kelfdi og bráðnaði af jökulsporðinum en skreið fram
hann. Fyrst varð vart við lónið árið 1934 en síðan
hefur Breiðamerkurjökull hopað 4 km og lónið er nú
orðið 15 km $ að flatarmáli. Það stækkaði nokkuð
hægt fram yfir miðja 20. öld, tók vaxtarkipp laust fyrir
1960, óx síðan jafnt fram að 1990, en síðastliðinn
áratug hefur það aukist örar á ný; um 0.5 km $ á ári og
þar hefur bráðnað um 0.3 km af ís árlega (5. mynd).
Mælingar 1997 til 1999 sýndu ísskriðshraða sem ne-
mur 258 m á ári niður að lóninu, en hraði kelfingar var
582 m á ári svo að sporðurinn hopaði um 324 m á ári;
alls kelfdu 260

10 m af ís í lónið hvert ár.
Stærð Jökulsárlóns á komandi árum mun ráðast
af afkomu Breiðamerkurjökuls, innstreymi íss og
því hve hratt ís nær að bráðna í lóninu. Haldist
afkoma jökulsins svipuð og hún hefur verið undan-
farinn áratug benda líkanreikningar til þess að sporður
Breiðamerkurjökuls við Jökulsárlón haldi áfram að
hopa eins og hann hefur gert undir lok 20. aldar.
Þá myndi Breiðamerkurjökull hörfa upp úr 25 km
löngu Jökulsárlóni á næstu tveimur öldum og allur
jökull norður fyrir Esjufjöllum hverfa á 400 árum
(12. mynd).
Sú orka sem bræðir ís í Jökulsárlóni er annars veg-
ar varmi frá andrúmslofti og geislun sem vatnið fær og
hins vegar varmi frá sjó sem streymir inn um farveg
Jökulsár. Varmaflæði sem bræðir ís í Jökulsárlóni nú
er um 2500 MW. Helmingur til tveir þriðju þess kem-
ur með sjávarstraumum inn í lónið. Verði lokað fyrir
innstreymi sjávar með því að fylla upp í núverandi
farveg Jökulsár myndi hægja á ísbráðnun en frekari
könnun á varmastraumum og líkangerð af ísflæði þarf
til þess að meta áhrif þess á stærð lónsins.
REFERENCES
Aðalgeirsdóttir, G., G. H. Guðmundsson and H. Björnsson
2000. The response of a glacier to a surface pertur-
bation, a model study on Vatnajökull ice cap. Ann.
Glaciol. 31, 104–110.
Árnason, S. 1998. Mæling á rennsli og hitastigi í Jökulsá
á Breiðamerkursandi. (In Icelandic), Orkustofnun,
Vatnamælingar, greinargerð 1998–12–10.
Bindschadler, R. 1983. The importance of pressurized sub-
glacial water in separation and sliding at the glacier
bed. J. Glaciol. 29 (101): 3–19.
Björnsson, H. 1979. Glaciers in Iceland. Jökull 29, 74–80.
Björnsson, H. 1996. Scales and rates of glacial sediment
removal: a 20 km long and 300 m deep trench created
beneath Breiðamerkurjökull during the Little Ice Age.
Ann. Glaciol. 22, 141–146.
Björnsson, H. 1998. Frá Breiðumörk til jökulsands: mótun
lands í þúsund ár. In G. S. Árnason, ed. Kvískerjabók,
164–176, (In Icelandic).
Björnsson, H., F. Pálsson and M. T. Guðmundsson 1992.
Breiðamerkurjökull, results of radio echo soundings
1991. Science Inst., Univ. of Icel., RH–92–12, 19 pp.
Björnsson H. and F. Pálsson 1998. Icemass: Mass balance
and meteorological observations on Vatnajökull 1998.
European Union Field Report, RH–14–98, 14 pp.
Björnsson, H., F. Pálsson and S. Guðmundsson 1998.
Mass balance and meteorological observations on Vat-
najökull 1997. Science Institute, Univ. of Icel., RH–
03–98, 20 pp.
JÖKULL No. 50 17