Jökull - 01.01.2001, Blaðsíða 115

Djúpborun í Bárðarbungu 1972
Það létti nokkuð biðina eftir bornum þegar flugvél
á skíðum lenti á jöklinum snemma morguns 10. júní.
Hér var á ferðinni Geir Garðarsson í DC-3 vél. Geir
hafði komið á jökulinn með fyrsta hópnum því ráð-
gert var að flytja borkjarnana með flugvél til Reykja-
víkur, og kannaði hann þá lendingarskilyrði á jöklin-
um og skipulagði braut þar sem vélin átti að lenda.
Geir vildi með þessari ferð prófa bæði lendingu og
flugtak áður en reynt yrði að fljúga með borkjarna.
Með flugvélinni kom frítt föruneyti, tólf manna hóp-
ur með Magnús Kjartansson, sem þá var iðnaðarráð-
herra, og Sigurð Þórarinsson í broddi fylkingar. Flest-
ir gestanna náðu að bregða sér upp á Grímsfjall, en
Jökull-1 var ekki nema tæpa klukkustund að skjótast
þangað á harðfenninu. Á svona dögum brunaði bíllinn
50 til 60 kílómetra á klukkustund. Víslarnir komust
vart hraðar en 10 km/klst þegar gott færi var, en hins
vegar seigluðust með um 5 km/klst hraða í erfiðu færi,
jafnvel með þunga sleða í eftirdragi. Þeir voru ómiss-
andi dráttarjálkar á þessum árum.
Flugvélin fór af jökli um kvöldið. Skilyrði til flug-
taks voru hagstæð en vélin var komin langt niður eftir
aflíðandi brekku þegar hún loks hófst á loft. Ljóst var
að við yrðum að leita annarra leiða til að koma bor-
kjörnunum af jökli. Strax eftir borun voru kjarnarnir
settir í sérframleiddar frauðplastplötur með hólklaga
götum fyrir kjarnana, og því ætti að vera mögulegt að
flytja þá landleiðina í bæinn ef hægt væri að fá frysti-
bíl að jökuljaðrinum. Einhver sjálfboðaliðanna vissi
að Mjólkursamsalan dreifði ís af öllum gerðum um
land allt með stórum flutningabíl með frystigeymslu.
Var nú haft samband við fyrirtækið og spurt hvort það
gæti flutt fyrir okkur ískjarna í bæinn þegar frystibíll-
inn kæmi úr slíkri ferð. Ekkert var sjálfsagðara og 1.
júlí fóru 280 metrar af ískjarna í bæinn.
En áfram með frásögnina af boruninni. Mánudag-
inn 12. júní komst borinn í gang að nýju. Strax daginn
eftir leit út fyrir að nýi mótorinn yrði enn skammlífari
en sá fyrri. Eftir nokkrar borlotur fór rafmótorinn allt
í einu að erfiða og draga mikinn straum. Borinn var
strax dreginn upp og tekinn sundur. Kom þá í ljós að
mjög þrengdi að burðarlegu. Járnið hafði blánað þar
og dálítið járnsvarf sást við leguna. Við þetta var gert
með þjöl og borinn settur saman að nýju og gekk hann
þá eðlilega.
Tíu dögum síðar urðum við enn á ný fyrir alvarleg-
um erfiðleikum. Neðri mótorfesting gaf sig og mótor-
inn hékk á aðeins einum bolta. Senda þurfti mótorinn í
bæinn til viðgerðar, en borun hófst að nýju fimm dög-
um síðar.
Eftir því sem við náðum dýpra í jökulinn urðu
ískjarnarnir æ styttri. Skýringa á þessu var stöðugt
leitað. Bormenn athuguðu hvaða gerð borhnífa - en
við höfðum þrjár gerðir - skilaði bestum árangri. Á
þeim reyndist vera nokkur munur. Síðan var tekið til
að breyta hnífunum á ýmsa vegu; breidd skurðflat-
ar, skurðhorni o. fl. Einnig voru nýir hnífar smíðað-
ir. Þetta skilaði nokkrum árangri, en ekki nógum. Auk
þessa þurfti iðulega að skerpa hnífana, skipta um hníf
sem kvarnast hafði úr og eitt sinn losnaði hnífur og sat
eftir í borholunni. Aðdáunarvert var hversu lagnir og
hugmyndaríkir bormennirnir voru við þessa vinnu þar
sem verkfæravalið var fátæklegt.
En smám saman varð vísbending æ ljósari sem
virtist geta skýrt hvers vegna hnífarnir náðu ekki að
skera ísinn nema takmarkaðan tíma. Vatn var í holunni
og stóð yfirborð þess á um 30 metra dýpi. Þetta hafði
ég líka séð í holunni sem við boruðum með bræðslu-
bor í Bárðarbungu 1969. Svo var sem vatn hefði frosið
við hnífana, á þeim virtist liggja þunnt íslag svo eggin
missti eftir nokkurn tíma snertingu við holubotninn.
En hvernig gat þetta íslag myndast á hnífunum, hvað-
an kom kælingin? Varmafræðilega virtist þetta í fyrstu
torskilið. Eftir nokkrar umræður fannst líkleg skýring.
Þegar eggjárni er þrýst á ís, bráðnar ísinn við eggina
vegna mikils staðbundins þrýstings. Við þetta kóln-
ar eggin. Þegar hnífarnir skáru ísinn hlutu þeir því að
kólna og við þetta gat þunnt íslag sest á þá.
Þennan vanda mátti hugsanlega leysa ef mögulegt
væri að koma frostlegi niður í botn holunnar. Vatnið
mundi þá ekki frjósa þótt hiti hnífanna lækkaði ör-
lítið. Var nú dálítið af frostlegi sett í plastpoka, sem
síðan var bundinn við borinn og látinn hanga niður úr
honum. Bornum var nú sökkt í holuna og mótorinn
ræstur. Við þetta hlaut plastpokinn að rifna og frost-
lögurinn að flæða út. Það var sem við manninn mælt,
þegar mótorinn var settur í gang skar borinn sig létti-
lega niður nærri heilan metra, en hægði þá á sér og
stöðvaðist nærri að fullu að lokum. Sennilega hafði
borinn þá hrært svo rösklega í vatninu að remma frost-
JÖKULL No. 50 115