Jökull - 01.01.2001, Blaðsíða 71

The Laki sulfuric aerosol cloud in Europe 1783
Finally, the descriptions by Swinden and
Dr. Brugmannus of the instantaneous damage caused
by the Laki haze to vegetation in Holland is remark-
ably similar to modern observations on damage in
trees and other plants caused by acid precipitation
from industrial pollution. The magnitude of these
effects implies that at the time the atmospheric con-
centration of sulfuric acid exceeded 1.6 mg/l and may
have been in the range of several tens of mg/l (Park,
1987). This clearly demonstrates the potential scale
of this type of volcanic pollution, even in regions that
are far removed from the volcano.
Acknowledgements
We like to thank Marylin Moore (1941—1994), the
SOEST (University of Hawaii) librarian, who enthu-
siastically assisted us in acquiring the original version
of van Swinden’s essay. We also like to extend our
gratitude to Dr. Susan Lintleman, for translating the
Latin text, and Hildur Albertsdóttir and Dr. Erick Ra-
manaidou for translating the French text.
ÁGRIP
Samtímalýsing S. P. van Swinden á útbreiðslu
Skaftáreldamóðunnar í Evrópu og áhrifum
hennar á lífríkið
Vísindalegur áhugi á tengslum eldgosa við veðurfars-
og umhverfisbreytingar hefur vaxið verulega á undan-
förnum þremur áratugum. Móðuharðindin sem fylgdu
í kjölfar Skaftárelda árið 1783 og afleiðingar þeirra
fyrir íslenskt samfélag eru landsmönnum vel kunn.
Aftur á móti hefur minni gaumur verið gefinn að
umhverfis- og veðurfarsáhrifum Skaftáreldamóðunn-
ar utanlands, sennilega vegna þess hversu yfirþyrm-
andi áhrifin voru á Íslandi.
Brennisteinsmóðan frá Skaftáreldum barst inn yfir
Evrópu í slíku magni að hún hafði veruleg áhrif á
ásýnd lofthvolfsins, sem varð óvenju drungalegt og
gruggugt. Sólin sást sem blóðrauður hnöttur við sólar-
lag og eftir sólaruppkomu. Yfir hádaginn var sólin
hulin rauðri eða gulbleikri blæju og skin hennar svo
dauft að menn gátu horft í hana með berum augum.
Þessi fyrirbæri vöktu almenna athygli í Evrópu og
komu af stað fjörugri umræðu í fréttablöðum og vís-
indatímaritum. Þessar samtímalýsingar veita mikil-
vægar upplýsingar um útbreiðslu móðunnar í Evrópu
og þau áhrif sem hún hafði á umhverfið og samfélag-
ið. Sumar af athyglisverðustu lýsingunum af Skaftár-
eldamóðunni yfir Evrópu er að finna í grein sem
Swinden, prófessor við Franeker háskólann í Hol-
landi, ritaði fyrir árbók Veðurfræðifélagsins í Mann-
heim árið 1783. Greinin, sem er á latínu, inniheldur
beinar athuganir af einkennum móðunnar (þ.e. þurra-
þokunni) og áhugaverðar lýsingar af áhrifum hennar á
lífríkið. Af þessum sökum er hún endurbirt hér í heild
sinni í enskri þýðingu Dr. Susan Lintleman.
REFERENCES
Angell, J. and J. Korshover 1985. Surface temperature
changes following the six major volcanic episodes be-
tween 1780–1980. Journal of Climate and Applied
Meteorology 24, 937–951.
Demarée, G. R., A. E. J. Ogilvie and D. Zhang 1998. Fur-
ther evidence of Northern Hemispheric coverage of
the Great Dry Fog of 1783. Climatic Change 39, 727–
730.
Fiacco, J. J., Th. Thordarson, M. S. Germani, S. Self,
J. M. Palais, S. Withlow and P. M. Grootes 1994. At-
mospheric aerosol loading and transport due to the
1783–84 Laki eruption in Iceland, interpreted from
ash particles and acidity in the GISP2 ice core. Qua-
ternary Research 42, 231–240.
Finnsson, H. 1796. Mannfækkun í Hallærum. (Decimation
of the population in Iceland due to famines). In Ice-
landic. Almenna Bókafélagið, 1970, Reykjavík, 209
pp.
Grattan, J. P. 1998. The distal impact of volcanic gases and
aerosols in Europe: a review of the 1783 Laki fissure
eruption and environmental vulnerability in the late
20th century. Geological Society, Special Publications
15, 7–53.
Grattan, J. P. and D. J. Charman 1994. Non-climatic factors
and the environmental impact of volcanic volatiles:
implications of the Laki Fissure eruption of AD 1783.
The Holocene 4(1), 101–106.
Grattan, J. P. and M. Brayshay 1995. An amazing and por-
tentous summer: Environmental and social responses
in Britain to the 1783 eruption of an Iceland volcano.
The Geographic Journal 161, 125–134.
JÖKULL No. 50 71