Skírnir - 01.09.2012, Síða 83

SKÍRNIR
AUGU MÍN OPNUÐUST ...
343
þeir fela sig í malarbotninum. Eða hvernig æðurin kennir ungunum sínum
sundtökin við fæðingarsker sín, til þess að geta sem fyrst skilað skerinu til
eiganda síns; eða hvernig þorsktorfurnar leita skjóls og dauða í kjöltu hins
skelfda fiskimanns undan gráðugum kjafti hvalanna, þar sem þorskurinn
stekkur sjálfviljugur upp í bátinn eins og til að sýna hversu miklu fremur
hann kjósi meðferð fiskimannsins og þann milda dauða sem hann getur
fært honum. Sannlega segi ég ykkur, að þegar ég sé allt þetta, finn ég mig
ekki í neinni dauðri eyðimörk, sem hugmyndaflugið geymir. Nei! Þá kemst
ég fyrst í áþreifanlega snertingu við lífið í alheiminum, þetta líf sem
gegnsýrir alla náttúruna. Þá heyrir mitt líkamlega eyra og þá sér mitt líkam-
lega auga það sem Sálin fær einungis hugboð um við áhorf jurtanna; þá
verð ég þess fullviss að hin íslenska náttúra mun ekki skilja börn sín eftir án
þeirra efnislegu gæða er gera áhyggjulaust og hamingjuríkt líf mögulegt, og
að þau munu geta höndlað það sem þeim hingað til hefur verið synjað um,
þegar þau hafa með menningunni lært að nýta sér gæði hennar. Menningin
er möguleg á Islandi: því af sínu náttúrlega upplagi er Islendingurinn ekki
ver úr garði gerður en aðrir íbúar jarðarinnar, og í því sem hér á undan var
ritað hef ég reynt að varða leiðina til framfara miðað við aðstæður. Hvað
siðferðisvitundina snertir, þá mun enginn efast um hana, þar sem hún byggir
á manninum sjálfum, en það er einmitt hin íslenska náttúra og lyndiseinkunn
landsmanna sem mun næra hana. íslensk náttúra hvetur vart til þess að
menn setji sér yfirborðskenndar lífsnautnir hins ríka sem æðstu siðferðis-
markmið. Hún mun án efa vera til þess fallin að beina huganum hærra og
viðhalda alvöru hans. Þannig hefur náttúran í reyndinni mótað þjóðar-
skapgerðina: sú innhverfa, djúphygli og trúarlega vitund, sem oft mætir
okkur, eru mótaðar af henni, einkenni sem geta ekki annað en létt undir
dyggðugu líferni, þegar menn hafa með fullum skilningi numið heilagleika
skyldunnar. Þannig verða Upplýsing og Menning forsendur alls hins —
forsendur sem ég gekk út frá í upphafi og liggja til grundvallar því sem á eftir
fer, en réttmæti þess vildi ég sanna frá upphafi máls míns og stæri mig nú
af að hafa sannað.3
3 Tómas Sæmundsson 1839: 38-39; þýðing höfundar. Rétt er að vekja athygli á því
að sú Ijóðræna mynd frá árinu 1832, sem hér er dregin upp, svipar mjög til tveggja
höfuðverka Jónasar Hallgrímssonar, ljóðanna „ísland“ sem birtist fremst í fyrsta
árgangi Fjölnis 1835, og „Gunnarshólma“ sem birtist fyrst í 4. árgangi Fjölnis 1838.
Textinn sýnir hvílíkur áhrifavaldur Tómas hefur verið á Jónas, bæði hugmynda-
lega og fagurfræðilega. Páll Valsson hefur bent á annan áhrifavald Jónasar, skáldið
Adam Oehlenschláger. Ljóð hans „Island“ ber mörg einkenni „Islands“ eftir
Jónas, en eins og Páll segir þá er „myndmál Jónasar miklu betra og hann gengur