Skírnir - 01.09.2012, Blaðsíða 6

Frá ritstjóra
„Tímaritin eru hentugri enn flestar bækur aðrar til þess að vekja lífið í þjóðunum og
halda því vakandi, og til að efla frelsi þeirra, heill og menntun."
Með þessum orðum lýstu Fjölnismenn tilgangi og markmiðum síns nýstofnaða
tímarits 1835, og hefur séreðli tímarita tæpast verið betur lýst. Markmið mitt sem rit-
stjóra Skírnis hlýtur að vera að stuðla áfram að því að Skírnir verði sú „rödd tímans"
sem Fjölnismenn vildu að þeirra rit væri; að þar fari fram gagnleg og heiðarleg
umræða á skýru og kraftmiklu máli um mikilvæg efni okkar tíma. Og er þá haft í huga
að tíminn er afstæður í bókmenntum og listum. Sérstaka rækt vil ég leggja við fram-
setningu, að hún verði þannig að almennir lesendur nái sambandi við efnið, án þess
að slegið sé af fræðilegum kröfum, og fylgt ágætri ábendingu Fjölnismanna: „Enn-
fremur verða menn að varast að taka mjög dauflega til orða, annars er hætt við að nyt-
samasta efni verði vanrækt og fyrirlitið af góðfúsum lesara."
Efnisleg breyting skal þó nefnd. Eins og lesendur sjá birtist hér kvæðabálkur eftir
Ólaf Jóhann Ólafsson rithöfund, og merkir það að ljóðlistin heldur aftur innreið sína
í Skírni, en eiginlegir ritdómar um bækur falla niður að sinni. Þess verður freistað að
færa bókmenntagagnrýni í form lengri greina um einstaka höfunda og verk þeirra.
Að öðru leyti er umfjöllunarefni í heftinu frá ýmsum tímum, en þess skal getið
að sumt var þegar frágengið í tíð forvera míns. Umræða um höfund Njálu hefur sjálf-
sagt staðið frá því sagan var skrifuð, enda í hæsta máta fróðlegt og skemmtilegt að
velta fyrir sér mörgum hliðum þessa meistaraverks og hvernig það varð til. Einar
Kárason færir hér í grein frekari bókmenntaleg rök fyrir sinni kenningu um höf-
undinn og verður trúlega skeggrætt um hana áfram því efnið mun líka til umfjöllunar
í nýjustu skáldsögu hans, Skdldi.
Önnur gullöld íslenskra bókmennta, nítjánda öldin, kemur nokkuð við sögu.
Ólafur Gíslason skoðar hina miklu Evrópuferð Tómasar Sæmundssonar 1832 og
varpar á hana nýju Ijósi og Þórir Óskarsson rannsakar hvaða bókmenntir voru raun-
verulega lesnar í skólum á 19. öld. Björn Þorláksson setur gamlan íslenskan hreppa-
ríg á Tröllaskaga í óvænt samhengi, og Bryndís Björgvinsdóttir skrifar skemmtilega
grein um brandara um konur, þar sem hún fer í saumana á orðræðu og stöðluðum
hugmyndum að baki þessu vinsæla gamanformi. Orðræðugreiningu af öðru tagi má
svo sjá í grein Ara Páls Kristinssonar um íslenska málhugmyndafræði við hernámið
1940. Skömmu fyrir hernám flutti aftur til Islands einn vinsælasti rithöfundur
þjóðarinnar, Kristmann Guðmundsson, en hann hafði þá ná miklum vinsældum í
Noregi. Gunnþórunn Guðmundsdóttir rannsakar hér umtalaða sjálfsævisögu Krist-
manns sem hann skrifar heim kominn og veltir upp ýmsum álitaefnum.
Einn dáðasti heimspekingur Spánar er José Ortega y Gasset. Hermann Stefáns-
son hefur hér þýtt brot úr bókinni Uppreisn fjöldans eftir hann, og fylgir því úr hlaði
með formála. Hermann færir rök fyrir því að sú greining á evrópskri menningu sem
fram fer í verki Ortega y Gasset eigi sérstakt erindi til Islendinga hér og nú. Að sama
skapi á grein Svans Kristjánssonar erindi í þjóðmálaumræðuna miðja, en hún ber
heitið Brothætt lýðræði — Valdsmenn ísókn, þar sem hann rekur með skýrum dæmum
hvernig valdamenn færðu sig upp á skaftið frá og með árinu 1988 og hófu afskipti af
mannaráðningum við þrjár stofnanir; Hæstarétt, Háskóla Islands og Ríkisútvarpið.
í myndlistarþættinum leggur Ólafur Gíslason til atlögu við myndbandsverk Sig-
urðar Guðjónssonar vopnaður hugtökum úr smiðju klassískrar fagurfræði og goðsagna.