Tímarit Máls og menningar - 01.02.2004, Blaðsíða 114

Jön Yngvi Jóhannsson
En þetta er óþarflega leiðinlegur inngangur að því að byrja að tala um
nýjustu skáldsögu Vigdísar Grímsdóttur, Þegar stjarna hrapar. Þetta er
þriðja bindið í þríleiknum sem hófst með Frá Ijósi til Ijóss og að sumu
leyti nokkuð óvæntur endir. Þríleikurinn er orðin nokkuð löng og flók-
in fjölskyldusaga sem nær yfir þrjár kynslóðir og tvær heimsálfur, bók-
menntasögulega má leika sér með þá hugmynd að hér sameinist loks
fullkomlega suðuramerískt og norrænt töfraraunsæi í einni sögu eftir að
hafa tengst með margvíslegum hætti undanfarna áratugi.
En síðasta bindið er líka óvænt, þar er leikið með sakamálasöguform-
ið og þegar á líður fer sagan að líkjast meira og meira skáldsögu eftir Vig-
dísi Grímsdóttur þar sem listin og sköpunin verða að tortímingarafli
jafnt og skapandi og frjóvgandi kraffi. Að lokum veit lesandinn ekki í
hvaða fót hann á að stíga, hvað er skáldskapur og hvað veruleiki, sagan
verður eins og möbiusarborði þar sem engin leið er að átta sig á hvað er
innra byrði og hvað ytra. Ég held að þetta sé sterkasti hluti þríleiksins og
sagan varpar löngum skugga aftur í fyrri bindin. Að sumu leyti minnir
þetta á síðustu stóru skáldsögu Vigdísar, Þögnina, þar sem lesandinn er
teymdur inn í sögu sem virðist nokkuð blátt áfram og saklaus þar til
hann er orðinn samsekur í stórglæpum. Þetta vekur þannig spurningar
um það hvort fyrri bækur þríleiksins standi einar og sér. Ég er ekki viss
en held að þessi saga Vigdísar sé best sem heild og þriðja bindið lykillinn
að öllu saman.
Árið 2002 var ár ungu höfundanna. Uppskeran af nýjum höfundum í
ár er miklu minni. Það eru einkum þrjár skáldsögur sem ég staðnæmist
við, allar eftir unga karlmenn: Radíó Selfoss eftir Sölva Björn Sigurðsson,
Áhrifmín á mannkynssöguna eftir Guðmund Steingrímsson og Landslag
er aldrei asnalegt eftir Bergsvein Birgisson sem áður var minnst á. Sögur
þeirra Guðmundar og Sölva eru eins ólíkar og hugsast getur. Áhrif mín á
mannkynssöguna er, þrátt fyrir mikilfenglegan titil, smá í sniðum á flest-
an hátt, uppbyggingin minnir á smásögu og þræðirnir sem eru spunnir
eru ekki margir. Þetta er hins vegar allt gert á afar vandaðan hátt og lýta-
laust. Það er náttúrlega klisja að segja um verk af þessu tagi að það lofi
góðu. En það á við í þessu tilfelli og ég held að Guðmundur hafi svolítið
goldið þess að vera þekktur pistlahöfundur þegar menn dæmdu bók
hans jafn hart og raun ber vitni.
Radíó Selfoss eftir Sölva Björn Sigurðsson er á hinn bóginn langt ffá
því að vera slétt og pússuð á yfirborðinu, ég ætla að láta eftir mér að vitna
í sjálfan mig og segja aftur að þessi bók sé „byrjendaverk eins og byrj-
endaverk eiga að vera“.4 Sagan hefur vissulega stóra galla en metnaðurinn
og krafturinn sem bera hana uppi gera miklu meira en að vega þá upp.
112
TMM 2004 • 1