Tímarit Máls og menningar - 01.02.2004, Blaðsíða 124

Kristján Jöhann Jónsson
hugmynd mjög slæm. Allt þetta efni er margskrifað og sá texti er mettað-
ur af túlkunum annarra manna, ekki síst Halldórs sjálfs. Eina réttlæting
þess að skrifa nýja ævisögu hans er sú að höfundurinn treysti sér til að
ýta eldri túlkunum til hliðar, vera tortrygginn og endurskapa einhvers
konar frumsögu á bak við hinar sögurnar.
Halldór Laxness er eitt erfiðasta viðfang ævisagnaritunar sem hægt er
að hugsa sér. Sá eini sem mér dettur í hug og gæti verið enn erfiðari er
Þórbergur Þórðarson. Hann er búinn að útbía alla ævisögu sína í túlkun-
um og hefur að sjálfsögðu ákveðinn forgangsrétt að upplýsingum þar
sem hann var á staðnum. Enginn hefur hins vegar kallað Þórberg „höf-
und íslands“ og á honum hefur aldrei verið sú skeíjalausa per-
sónudýrkun sem stundum hefur skotið upp kollinum hjá verst höldnu
aðdáendum Halldórs Laxness.
Því er ekki að leyna að Fyrsta bindið er þjakað af því hve bágt höfund-
urinn virðist eiga með að skera niður og sleppa. Öllu er ausið, mokað og
staflað inn í bókina og víða má finna upplýsingar sem tengjast megin-
textanum lítið og illa. Eina skýringin á þessu sem mér kemur í hug er að
Hannes Hólmsteinn líti svo upp til Halldórs Laxness að hann telji allt
sem honum við kemur stórmerkilegt og það myndi einnig skýra það hve
erfitt honum reynist að búa til þá nauðsynlegu fjarlægð sem ævisagnarit-
ari þarf að hafa gagnvart viðfangi sínu.
Eins og vikið var að í upphafi hefur Hannes mátt þola þungar ásakan-
ir bókmenntafræðinga fyrir að taka texta annarra manna ófrjálsri hendi
og mest texta Laxness sjálfs. í mörgum þeirra dæma sem nefnd hafa ver-
ið vísar Hannes til bókanna sem hann sækir efni í og er því augljóslega
ekki að reyna að fela neinn glæp. Auðvitað sér þó hver maður að hafi lög
um höfundarrétt verið brotin er lítil réttlæting í því fólgin að benda á
uppruna textans. Gæsalappamál Hannesar fær ekki vitrænan endi fyrr en
það verður kært og í því dæmt. Það er hlutverk dómstóla að skera úr um
lögbrot og dæma menn seka eða vernda mannorð þeirra.
Ágreiningurinn um heimildir og gæsalappir snýst líka í mörgum til-
vikum um það hvort texti, sem látið er heita að sé endurunninn, hafi ver-
ið tekinn inn í bók Hannesar alltof lítið breyttur. Best gæti ég trúað að
rætur þess vanda séu fólgnar í þeirri yfirsamsömun sem hér hefur verið
lýst að framan og því ósjálfstæði sem ævisagnaritarinn sýnir gagnvart
viðfangi sínu. Fátt hefur hins vegar í almennum umræðum fram að þessu
verið sagt um innviði þessarar nýju ævisögu Halldórs Laxness. Þegar
þetta er skrifað er umræðan um heimildanotkun Hannesar djúpt sokkin
í ásakanir og gagnásakanir. Vonandi verður einhvern tímann hægt að líta
til baka og segja að hún hafi verið gagnleg.
122
TMM 2004 ■ 1