Tímarit Máls og menningar - 01.02.2004, Blaðsíða 82

Þorsteinn Þorsteinsson
Fjórða og fimmta ljóð eru hinsvegar af eilítið öðru tagi. Þau eru í rík-
ara mæli það sem á erlendum málum er kallað diskúrsífur texti, orðræða,
texti sem ræðir málefni. Þetta gera þau reyndar með aðferðum ljóðsins.
Mælskulist kemur vissulega við sögu í þeim, en aðaleinkenni þeirra er að
þau byggjast á hugsun og rökleiðslu, á hugmyndum sem reifaðar eru og
ræddar (orð einsog alltént, þó, því að í línunum hér fyrir neðan eru eins-
konar ,liðamót‘ hugsunarinnar):
Bjartsýnin vefst nú fyrir mér og þér eins og bögglað roð ...
Alltjent megum við vita: að bjartsýnisafglaparnir eru vorkunnar verðir,
og þó afglapar séu fá þeir sjálfir að súpa seyðið af óvizku sinni ...
Því að bjartsýnin er ávani, óvani, veiklun, freisting,
stríðir á móti skynseminni, lífeðlisfræðinni, sögunni ...
Þeir sem börðust um í sjálfheldunni
þeir sem lögðu dauða sinn jafnan lífi sínu
og storkuðu sigurkrýndir eilífu lögmáli tregðunnar:
höfðu þeir annað erindi en blekkja sjálfa sig þeir armingjar?
Kvæði af þessu tagi eru ekki algeng í nútímaskáldskap. Þó var eitt skáld á
fyrrihluta síðustu aldar sem orti slík ljóð af kappi og með góðum árangri.
Sá var Bertolt Brecht og eitt þeirra, „Lofgjörð um efann“, þýddi Sigfús og
birti 1963, um svipað leyti og hann tók að líkindum að yrkja bjartsýnis-
ljóðin. Með ýmsum afar merkum undantekningum hefur hið lýríska
smáljóð verið helsta birtingarform nútímaskáldskapar, einnig þeirra
skálda sem tekið hafa pólitíska afstöðu í ljóði. Þetta gildir einnig hér á
landi, og ágæt dæmi um slík ljóð, ort af ákveðnu, einstöku tilefni, eru
„Ljós tendruð og slökkt í Guatemala“ eftir Jón Óskar, „Síðdegi" eftir Stef-
án Hörð Grímsson (um Víetnamstríðið) eða „Haustljóð á vori“ eftir Ein-
ar Braga (ort í tilefni af komu Bandaríkjahers 1951).
Bjartsýnisljóðin eru annarrar tegundar. Því veldur ekki síst sá metnað-
ur skáldsins að takast á við samtíma sinn heimspekilega, skoða hann í
heimssögulegu ljósi og samhengi ef svo mætti segja. Þau eru ekki lýrísk,
inntak þeirra er vitsmunalegt - leikur hugmynda - enda eru þau að veru-
legu leyti satíra, sem er afar ólík lýrík og var af sumum nýrýnum varla
talin til ljóða.43
„ [T] he dance of the intellect among words“ kallaði Ezra Pound þá teg-
und ljóða þar sem áhersla er ekki einkum á hljóm málsins, eða myndir,
heldur á orðlistina sjálfa og þá merkingu, beina og óbeina, sem orðin
flytja.44 Ég veit ekki betri lýsingu á ljóðum af tagi bjartsýnisljóðanna. í
80
TMM 2004 • 1