Tímarit Máls og menningar - 01.02.2005, Blaðsíða 27

SÖGULJÓÐ BORGARINNAR
Einnig verður að líta á íslenskar aðstæður þar sem hér urðu svo hraðar
samfélagsbreytingar að fólki var nánast hrint úr einum heimi í annan.
Tæknivætt borgarsamfélag kom í stað sveitasamfélagsins á undraverðum
hraða í kringum seinni heimsstyrjöldina og á árunum effir hana. Ekki er
ólíklegt að margir hafi átt erfitt með að aðlagast þessum hröðu samfé-
lagsbreytingum og fóta sig í „nýjum“ eða nútímalegum heimi.
Uppruni Erlendar er tengdur við gamaldags hugsunarhátt hans; hann
á gamlan bíl, borðar í Skúlakaffi (veitingastað sem býður upp á gamal-
dags heimilismat, ekki ósvipaður Múlakaffi), gengur með gamlan hatt og
í íbúðinni hans eru gamlar myndir af ættingjum á Austfjörðum, gamall
sjónvarpsræfill og enn ræfilslegri stóll.38 Erlendur hefur líka skoðanir sem
ýmsum þykja gamaldags, t.d. á tungumálinu, hann leiðréttir fólk ef það
segir „mér langar“.39 Sama má segja um tækni en greint er frá því að
Erlendur kunni lítið sem ekkert á tölvur þar sem nútímamaðurinn Sig-
urður Óli sé á heimavelli.40
Valgerður, meinatæknir sem Erlendur kynnist í Röddinni og býður út,
hittir naglann á höfuðið þegar hún spyr hvað Erlendur geri þegar hann
sé ekki að vinna. Erlendur segist lesa um mannskaða, hrakninga, sagn-
fræði og annála:
- Allt sem er gamalt og liðið, sagði hún.
Hann kinkaði kolli.
- Fortíðin er eitthvað sem maður hefur í hendi, sagði hann. Þótt hún geti líka
verið lygin. (80)
Fortíðin virðist örugg og óbreytanleg en þó getur maður ekki verið viss
um allan sannleika þess sem hefur gerst. Það þekkir Erlendur best á eigin
skinni en í fortíð hans liggur harmleikur lífs hans; bróðir hans varð úti
þegar þeir voru litlir og tveir saman úti á heiði. Erlendur hélt í bróður
sinn en í frostinu dofnuðu hendurnar og hann fann hönd bróður síns
aldrei smjúga úr sinni þótt hann ímyndi sér það eftir á. Þannig getur for-
tíðin verið lygin en Erlendur heldur henni enn í hendi sér - sömu hendi
og hélt í hönd bróður hans.
Raymond Williams segir að sveitin sé nátengd bernskunni; ekki aðeins
bernskuminningum heldur þeirri tilfinningu að vera barn; ánægjulega
upptekið af eigin heimi sem það fjarlægist svo og skilst við þegar það full-
orðnast. Efeimurinn verður þá ekki lengur hluti af manni heldur utanað-
komandi fyrirbæri sem hægt er að fylgjast með.41 Hjá Erlendi eru
bernskan og sveitin nátengd og hann er orðinn fjarlægur sveitinni og
sjálfum sér.
TMM 2005 • 1
25