Tímarit Máls og menningar - 01.02.2006, Side 92

Bókmenntir
tímabili, byrjar á siðaskiptalist og endar á „nýjum straumum á síðari hluta 18.
aldar“. Sérhver listamaður fær síðan kafla fyrir sig, ásamt æviágripi í innfelld-
um dálki.
Æviágripin eru áhugaverðari lesning en ætla mætti, þar sem þau sýna svart
á hvítu hve mjög öll menningarstarfsemi í landinu, þar með sjónmenntir, var
runnin undan rifjum kirkjunnar manna, munka, biskupa, presta og þar sem
um er að ræða listfenga bændur eða lærdómsmenn, eiga þeir oftar en ekki ættir
að rekja til kirkjuhöfðingja. Einnig kemur þar skýrt fram að sjónmenntir í
landinu tengjast ákveðnum héruðum og að ótrúlega margir listamenn eiga
Guðbrand Þorláksson biskup að forföður.
Þessi æviágrip leyna stundum á sér. Um Björn Grímsson, málara og sýslu-
mann (1575—1635(?)), sem var ógiftur, er það sagt að hann hafi einn dag ákveð-
ið að geta sér son sem yrði prestur. Til að tryggja að það gengi eftir gisti hann
í kirkju og bað systur sína að senda sér þangað griðkonu til að fullnusta gjörn-
inginn. Allt gekk að óskum, griðkonan varð þunguð og ól son, Þorstein, sem
síðar varð prestur að Útskálum.
Töluvert er komið undir myndskreytingu, umbroti og prentun svona bókar.
Hér er fátt til sparað, myndataka er prýðileg, prentun sömuleiðis, en stundum
er eins og útlitshönnuður geri ekki greinarmun á aðal- og aukaatriðum í texta.
Fyrir kemur að mikilsverðir gripir eru afgreiddir með smámyndum meðan
aukaatriði eru þanin yfir heilsíður. Gott dæmi er mynd af handriti úr Reykja-
bók, myndskreytt af Grími Skúlasyni, sem nær ekkert er fjallað um í textanum.
f sama kafla veltir Þóra fyrir sér útskurði á kistu eftir Staðarhóls-Pál (d. 1598),
einkum og sérílagi mynd af einni höfuðdyggðanna, Spes (Von), sem kallar
klárlega á nærmynd. Þá er birt lítil mynd af kistunni allri, þar sem smáatriði
umræddrar útskurðarmyndar fara forgörðum. Hér er útlitshönnuður ekki
með á nótunum. Fleiri nærmyndir og heilsíðumyndir hefðu stutt betur við
textann og aukið á aðdráttarafl bókarinnar.
Síðan er ritstjórnaratriði; helst til mikið er um að upplýsingar skarist, bæði
milli myndartexta og meginmáls og ágrips og meginmáls, auk þess sem höf-
undur er dáldið við sama heygarðshornið í frásögn sinni við upphaf bókar og
í niðurlagi.
Hvað varðar upplegg Þóru sjálfrar, þá saknar maður þess að sjá ekki í text-
anum nánari útlistun á eðlisþáttum þeirrar útlendu myndlistar sem íslensku
verkin eru sögð vísa til, jafnvel einhvern samanburð við, segjum, altaristöflur
í nágrannalöndunum. Því er oft eins og menn séu að skreyta íslenskar kirkjur
í listsögulegu tómarúmi. Hörður Ágústsson hefði verið snöggur að rekja ein-
hverjar þessara íslensku guðspjallamynda alla leið til Vatíkansins.
Þóra er líka helst til hlédræg þegar kemur að merkingu þeirra gripa sem hún
fjallar um, lætur hana iðulega liggja milli hluta á þeim forsendum að „erfitt sé
að ráða í hana“ (bls. 114). Ekki er heldur allskostar rétt að kenna myndir af
Jesúm með brennandi hjarta í höndunum við „tilfinningasemi“ í nútímalegum
skilningi (bls. 132); hér, eins og í flestum verkum sem fjallað er um í bókinni,
er um að ræða hlutlæga tákngervingu án sérstaks tilfinningalegs ívafs. Táknin
90
TMM 2006 • 1