Tímarit Máls og menningar - 01.02.2006, Side 94

Bókmenntir
aldir. Um það hafa verið skrifaðar þykkar bækur. Heimspekingurinn Charles
Taylor hefur skrifað viturlega um siðrænan heim sjálfsins. Til þess að vita hver
ég er þarf ég að vita hvað skiptir mig máli, segir Taylor. Vitneskjan um það hver
ég er markast af stöðu minni í heiminum eins og ég sé hann og skynja. Þetta
má einnig orða á þann veg að það sem ég trúi á og tel mig eiga þátt í skapi mér
sjóndeildarhring. Innan hans ákvarða ég gildi, ákveð hvað gera skuli, hverjum
ég fylgi að málum og hverju ég snýst gegn.2 Sögumaður í bók Matthíasar hefur
vissulega alltaf auga með sínum manni en hann horfir einnig víða um sam-
félagið, íhugar skapgerð foreldranna, sögu þeirra sem verður fylgifiskur Héð-
ins og Laufeyjar í bernskunni og veltir fyrir sér stéttamun sem teygir anga sína
inn í skólakerfið og verður standandi andstæða við trúna á hæfileika og fram-
farir. Einhvers staðar á bakvið þessa sögu leynist grunur um að manneskjan sé
samnefnari margvíslegra umhverfisþátta en hið einstaka byggist að miklu leyti
á því að útkoman hljóti alltaf að verða breytileg.
Þetta er að vissu leyti viðeigandi sjónarhorn í ævisögu Héðins Valdimars-
sonar. Að sjálfsögðu verða menn seint á eitt sáttir um togstreitu einstaklings-
eðlis og félagsmótunar í þroska mannanna, en bók Matthíasar nálgast við-
fangsefni sitt að sumu leyti með aðferðum skáldskaparins. Heimildavinna er
vissulega bæði mikil og vönduð en í túlkunum gætir að mínu mati meiri
dirfsku en venja er í ævisögum og sögumaður leitar fanga miklu víðar en
ævisagan er vön að gera. Að því leyti er Matthías í gerð þessarar bókar sam-
mála Charles Taylor um að sjóndeildarhringurinn móti manneskjuna.
Stundaklukkan og Gunna
Fyrsti kafli þessarar bókar er eins konar inngangur sem fyrst og fremst er til
þess ætlaður að tengjast endinum. í öðrum kafla leggur sagan frá landi eins og
skip og sá kafli heitir: Stundaklukka Gunnu grallara. Fyrst í stað er vandséð
hvaða erindi Guðrún Ólafsdóttir á inn í þessa sögu. Hún er dauð og í fljótu
bragði verða engin tengsl séð við Héðin og hans fólk. Það kemur að vísu seinna
fram að hún er í ágætum kunningsskap við Valdimar og Bríeti en sá kunnings-
skapur skiptir engu máli fyrir framvindu sögunnar. Hlutverk Gunnu í þessari
tilteknu bók er að slá sósíalískan raunsæistón strax í upphafi. Gunna grallari
var vatnsberi í Reykjavík, drykkfelld og fátæk. Sagan segir að Gestur Pálsson
hafi staðið og glápt á hana lengi dags áður en hann setti saman sitt fræga kvæði
um betlikerlinguna. Vatnsberarnir voru á botni samfélagsins. Þeir báru saur-
inn undan kömrunum og vatnið inn í húsin. Þegar Gunna kemur til sögu, 19.
júlí 1890, þá er Þorvaldur pólití á leiðinni til þess að skrá dánarbú hennar. f því
eru þó nokkrar reytur miðað við samfélagsstöðu og þar á meðal er klukka sem
telur stundirnar okkar allra. Dagar allra eru taldir, bæði hárra og lágra. Gunna
og klukkan hennar verða eins konar tákn fyrir tímann, dauðann og tilgangs-
leysi hégómans. Það er að sjálfsögðu dæmigerður módernískur frásagnarhátt-
ur að sagan hvarflar milli óskyldra persóna, hefst í dauða þar sem tíminn er
liðinn á stað sem kemur sögunni lítið við. Hvorugt fellur vel að gildum hins
92
TMM 2006 • 1