Tímarit Máls og menningar - 01.02.2006, Blaðsíða 113

Leiklist
Loksins er þögnin rofin. Hin tilvonandi móðir leyfir áhorfandanum að
skyggnast inn í hugarheim sinn. Og þar er ekkert ‘ó það er svo yndislegt að vera
móðir’ þema, þessi gríma sem allir setja upp þegar óléttur og börn ber á góma.
Konan veltir því fyrir sér, eðlilega, hvort barn hennar verði kannski leiðinlegt
skrímsli. Og hvað gerir hún þá? Spurningarnar plaga hana, en vegna afstöðu
samfélagsins til þungaðra kvenna er þaggað niður í henni og einu svörin eru
klapp á bumbuna. Hún er bundin við það sem hún ber undir belti um aldur og
ævi og getur því bara sveiflast á milli spennu og angistar það sem eftir er.
Móðirin í senunum sem eru byggðar á „Sögu handa börnum“, líklega einni
kunnustu smásögu Svövu, kvartar ekki yfir sínu hlutskipti í lífinu. Þar fórnar
húsmóðirin öllu fyrir börnin sín í bókstaflegum skilningi, því fyrir börnin eru
fjarlægð úr henni bæði hjarta og heili. Þessi hálfógeðfellda saga kom mér á
óvart á sviði. Hún er sett upp án alls hálfkáks en án þess að úr verði gróteskt
klám. Brellur og leikmunir leikhússins gera það að verkum að fantasían lifnar
við, verður áhrifarík og sterk. Móðirin er hold og blóð og fórnar því fyrir börn-
in sín, hún kjagar um af auðmýkt og fórnfýsi en segir áhorfendum að þessa
stöðu hafi hún valið sér, hún sé það besta sem hún viti í lífinu. Stundum getur
leikur komið skilaboðum áleiðis á áhrifaríkari hátt en orð í bók. Og þegar þögn
er á sviðinu, og móðirin horfir tómum augum út í salinn, fær maður á tilfinn-
inguna að hún sé sest við hlið manns, að hún sjái það sama og maður sjálfur,
fáránleikann við þetta allt saman, en hún getur ekkert gert við því. Svo hrekk-
ur hún aftur í það hlutverk sem henni hefur verið úthlutað á sviðinu.
Hugmyndir um blekkingu, yfirborð og látalæti ná sérlega vel fram í senum
sem byggðar eru á „Veislu undir grjótvegg“. Þar koma hjón sér vel fyrir í
leikmyndinni, í húsi sem er ekki griðastaður heldur þrúgandi ytri umgjörð til
vitnis um stöðu þeirra í samfélaginu. Undirstöður hjónabandsins eru við það
að bresta enda hafa herlegheitin þrýst þeim að barmi gjaldþrots. Þau eru
bundin við húsið, kostnaðurinn við það er kæfandi, en þegar konan sýnir
vinkonum sínum glæsilegan grjótvegg fá þær allar snert af fullnægingu. Að
eiga hluti og að sýna þá kemur í stað ástar og umhyggju. Hjónin snertast ekki,
grjótveggurinn hvílir á þeim og skilur þau að. Þessi aðlögun sögunnar hitti
beint í mark enda skýtur hún hart að nýríkri afstöðu okkar íslendinga til
veraldlegra hluta. Allir í salnum voru með húsnæðislán og taugaveiklaður
hláturinn korraði í hverjum manni.
Sögur Svövu eru margræðar og táknríkar og því eru þær erfið áskorun á
leikritahöfund. Tákn sagnanna virka eins og leiðarvísar að innri merkingu
þeirra þar sem lesandinn getur spreytt sig á túlkunarhæfni sinni. Þegar skrif-
aðar sögur eru aðlagaðar leikhúsi verður að klippa og skera, bæta við og end-
urbyggja svo sagan passi við hið nýja form. Við þessa aðgerð tapast margt
verðmætt. Og þar sem oftar en ekki er erfitt að gera symbólisma fyllilega skil
á sviði verðar sumar sögurnar geldar. Þær sögur Svövu sem notaðar eru í verk-
inu þola hið leikræna form misvel. Sérstaklega missa senurnar sem byggja á
„Gefið hvort öðru ...“ og „Krabbadýr, brúðkaup, andlát...“ marks, enda eru
það flóknar sögur þar sem sem margvísleg tákn standa persónum og sögu-
TMM 2006 • 1
111