Hugur og hönd - 01.06.1996, Page 36

al þess sem kallaður var „allur
fatnaður forn" eða alfatnaður,
enda er trúlegt, að miðað við þær
hörmungar sem gengu yfir ís-
lensku þjóðina á seinni hluta 18.
aldar hafi flestum þótt allgott að
eiga tvenn ígangsklæði og einn
helgidagafatnað.
Við skoðun á dánarbúsupp-
skriftum frá 18. öld má víða sjá, að
hversdags- og utanyfirfatnaður
var oftast úr heimatilbúnum efn-
um og prjónlesi en helgi- og hátíð-
arbúningum flestra tilheyrði nærri
alltaf innflutt kramvara af ein-
hverju tagi, auðvitað mismikið eft-
ir efnahag. I rituðum heimildum,
að vísu flestum frá 19. öld, kemur
einnig víða fram að margir eign-
uðust sínar fyrstu spariflíkur við
fermingu og svonefndur helgi-
daga- og hátíðaklæðnaður var iðu-
lega brúðarföt fólks sem það not-
aði síðan sem helgi- og/eða hátíð-
arbúning mestalla ævi. Hvers-
dagsföt skyldu fyrst og fremst
vera hlý og endingargóð. Sama
gilti einnig um spari- og hátíðar-
fatnað nema hvað kapp var einnig
lagt á að hafa hann fallegan, helst
glæsilegan, og úr vandaðasta og
besta efni sem völ var á. Þegar
saumuð voru brúðarföt var áætl-
að, að þau yrðu notuð sem spari-
föt næstu 20-40 ár og þess vegna
mátti eyða til þeirra fjármunum og
mikilli vinnu. Dánarbúsuppskrift-
ir fyrri alda virðast staðfesta, að
flestir létu a.m.k. eftir sig eitthvað
sem tilheyrði sparifatnaði en
hversdagsfatnaður var víðast
nýttur upp til agna svo oft var lít-
ið eftir af honum til að skrá og
verðleggja.
Hugum nú að dánarbúum úr
nágrannabyggðum Grindavíkur
og Básenda og víkjum að árinu
1752 og árunum þar á eftir í leit að
flíkum úr efnunum frá Grindavík
og Básendum.
Anno 1756, þann 18. nóvember,
kom sýslumaður Guðmundur
Runólfsson að Brunnastöðum á
Vatnsleysuströnd til að láta upp-
skrifa bú Hálfdáns Eyvindarsonar.
Þar var uppskrifað m.a. af karl-
mannafatnaði rauð klæðispeysa
með látúnshnöppum, nærbuxur af
lifrauðu klæði, kalemangs brjósta-
dúkur fóðraður, ditto (sama) af
flonelli fóðraður gamall og rauð-
röndóttur buxnaklútur. Orðið
brjóstadúkur var á þessum tíma
notað yfir flík sem seinna var köll-
uð vesti og buxnaklútur er líkleg-
ast sama og vasaklútur. Af kven-
fatnaði var m.a. í búi Hálfdáns
klæðisfat blátt nýlegt, ditto kirsey
blátt gamalt, svunta nýleg af
rauðu klæði, ditto blá nærri ný,
treyja af bláu klæði, ditto gömul
og bætt, nýtt traf (höfuðbúnaður
kvenna) og tveir klútar röndóttir.
Það sem hér er upptalið sem ný-
legt gæti hæglega verið frá 1752.
Ellegar eru hér notuð flest þau efni
sem voru á boðstólum í krambúð-
unum fyrrnefndu og er þau trú-
lega að finna í dánarbúsuppskrift-
um næstu 30-50 árin.
I búi Þorvarðs Einarssonar,
Brautarholti á Kjalarnesi, var árið
1769 m.a. af kvenfatnaði blár nið-
urhlutur af 50 fiska klæði, rauður
ditto af 50 fiska klæði, blá kirsu
(kirsey) svunta með „3ur" silfur-
hnöppum, 1 ditto græn af „Zartz"
(sars), 1 ditto blá af kirsu slitin
með einum silfurhnappi, rauður
sars kragi með „31ögðum flöjels-
borða", 2 cattuns tröf, bládröfnótt-
ur klútur með köflóttu, 3 hvítir lé-
reftstreflar bornir, 2 ditto bláir
bornir, og lítilfjörlegur úr grænu
silki. Með sængurfatnaði í sama
búi er m.a. upptalið sparlak af
rauðu cattun og bláköflóttur lé-
refts svæfill.
Með karlmannsfatnaði í búi
Odds Stefánssonar er árið 1783
m.a. að finna lérefts skyrtu, ditto
gamla og bætta, calemangs
brjóstadúk fóðraðan með lérefti,
ditto af kersu tvíhnepptan. Með
kvenfatnaði þar var cartunstraf
fornt, lítilfjörlegur silkiklútur, blár
höfuðklútur og rauður klútur forn.
Hér má sjá hvernig þeir sem upp-
skrifa búin nota lýsingarorð til að
leggja áherslu á mat á viðkomandi
flík sbr. forn, gamall, lítilfjörlegur,
bættur, slitinn o.s.frv.. Einnig eru
efnin nefnd og nöfn þeirra skrifuð
11 1^5*
» V ■' L-K-d-x
/D ^ d? .? y

UyrLC,

Mynd 4.
Hluti af texta með
skoðunargerð
í Grindavík 1752.
36 Hiignr og hönd 1996