Hugur og hönd - 01.06.1996, Page 40

vefjarefni og einskeftuvend. Hin
sýnishornin eru vel þæfð og þykk.
Vegna þess hve klæðasýnis-
hornin eru mikið þæfð og nær ó-
gerningur að sjá vefnaðargerð,
hafa vaknað spurningar um hana.
Ymsar heimildir styðja þó þá hug-
mynd að klæði hafi jafnan verið
ofin með einskeftuvend, sjá 5.
mynd (Rawert. 1834: 405).
Skoðunargerðir og sýnishorna-
arkir sýna að þessar þrjár nefndu
tegundir klæða hafa verið fluttar
inn á flesta verslunarstaði á þeim
tíma sem umræddar skoðunargerð-
ir ná yfir. Sii tegund sem nefnd var
Twiffel mun hafa verið ódýrust og
mest notuð, ef dæma má eftir
magni í skoðunargerðum. í skjal-
inu Rtk. Isl. Journal A nr. 2051 á
Þjóðskjalasafni Islands eru t.d. tald-
ar 216 V8 alin af Smal Twiffel og
kosta 20 fiska, að öllum líkindum
hver alin. I sömu skoðunargerð eru
106 álnir af Pyklaken sem kosta 30
fiska og aðeins 41 3/8alin af Packla-
ken, en verðið á því er 50 fiskar.
Neðst sýnishorna í þessari röð
eru 3 af ólituðu hörlérefti, öll ein-
skeftubundin.
11. Við þetta stendur 10 f. Hef-
ur væntanlega kostað 10 fiska
hver alin. Þéttleiki þráðanna er 19
þr. x 16 frd./cm.
12. Sýnishornið er merkt West-
phalisk. Þéttleiki þráðanna er 18
þr. x 13 frd./cm.
13. Þetta er merkt Ultzinger.
Þéttleiki þráða er hér 17 þr. x 13
frd./cm.
Nöfnin Westphalisk og Ultzin-
ger munu benda til framleiðslu-
staða léreftanna.
Efst í röðinni hægra megin eru 4
sýnishorn af Kiersei. Þau bera
sterkan svip af klæðavoðum, eru
grófar þæfðar ullarvoðir í svipuð-
um litum og klæðin. Voðir með
þessu nafni eru þó stundum taldar
taugerð. Þær munu ofnar með
vaðmálsvend (Rawert. 1834: 405)
þó að ekki sjáist hún greinilega á
þessum sýnishornum, sjá 6. mynd.
14. rautt,
15. blátt,
16. grænt,
17. svart. Þetta sýnishorn virð-
ist úr öðru efni en hin, áferðin er
mjög jöfn, snögg og slétt.
Næst koma 3 sýnishorn í þrem-
ur litum merkt Plys. Á þeim er
urn 1 cm breiður einskeftubundinn
jaðar og virðist grunnurinn einnig
einskefta. Loðnan (plussið) er
stinn en ekki mjög þétt og hefur
mikinn gljáa. Gæti verið ull.
18. dökkrautt,
19. dökkgrænt,
20. svart.
Eitt sýnishorn nefnt Sars er ull-
arvoð með greinilegri vaðmáls-
vend, sjá 6. mynd. Vefjarefnið er
afar smátt (um 24 þr./ cm) í tveim-
ur litum. Annar þráðurinn (uppi-
staðan ?) er rauður, hinn (ívafið ?)
er grænn.
21. vaðmálsvoð úr rauðu og
grænu vefjarefni.
Þá er eitt sýnishorn með flóknu
munstri kallað Callemang. Þetta
er ullarvoð úr mjög fínu vefjarefni
í tveimur litum (um 22 þr./cm)
rauðri uppistöðu (snúðmeiri en
hinn þráðurinn) og hvítu snúðlitlu
ívafi. Eins konar damaskbinding
er á sýnishorninu, byggð á mis-
munandi vaðmálsbindingum, sjá
7. mynd. Það er flókinn vefnaður
á þessu sýnishorni sem myndi
krefjast óraunhæfs skaftafjölda,
miðað við nútíma handvefstóla.
Líklegast er að þarna hafi verið
ofið í vefstól með einhvers konar
dragskeftuútbúnaði (s. dragrustn-
ing, dragordning; e. drawloom) og
e.t.v. með aðstoð „hafaldasveina"
(s. dragsven; e. drawboy) sem sátu
uppi á vefstólunum og toguðu í
strengi bundna í höföld eða haf-
aldasköft til að mynda (munstur)
skil fyrir vefarann (1700-tals
tekstil. 1990: 45. Broudy. 1979:124-
137).
22. damaskbinding (?) úr mjög
fínu rauðu og hvítu vefjarefni,
kambgarnsspunnu.
I bókinni Almindeligt Varelex-
icon eftir O. J. Rawert, gefinni út í
Kaupmannahöfn 1834, er Kala-
mank eða Kalemank skilgreint á
bls. 404 þannig: „et kippret, atlas-
agtigt, hvidt eller fleerfarvet, glat,
monstret eller faconneret uldent
Toi, Petit 3/4 Al. bredt. (...) Der
gives 2 Hovedsorter: 1) Det kipp-
rede, som entet er glat, eensfarvet
eller stribet og fleerfarvet; 2) det
monstrede, egentligen uldent
Damast." (Innskot SH: Þetta með
skálínuna, „det kipprede", virðist
hér eitthvað málum blandað.
Skálínuáferð myndi þýða að bind-
ingin væri vaðmál, en þessar voð-
ir hafa verið greindar með 5-
skeftri satinbindingu sem myndar
ekki skálínur.) E.t.v. á seinni teg-
undin við sýnishornið af því
callemang sem hér um ræðir, en
sýnishorn af fyrri tegundinni,
einkum röndótt í mörgum litum,
er í allmörgum skoðunargerðum
frá íslensku verslunarstöðunum
(Þ.í. Rtk. Isl. Journal A nr. 1491 og
2051).
Næst kemur sýnishorn nefnt
Golgas. Þetta er ullareinskefta,
fremur þunnt efni með þrykktu
munstri í bláu og rauðu á Ijósleit-
urn grunni (10-12 þr./cm.)
23. Munstraður einskeftudúkur.
Þá koma 2 sýnishorn af Cartun.
Það er víða skilgreint sem áþrykkt
bómullarefni og getur það staðið
heima hvað þessi tvö sýnishorn
varðar.
24. Dökkblátt með hvítu
munstri, með einskeftubindingu.
25. Rautt munstur á ljósum
grunni, einnig með einskeftubind-
ingu.
Neðst í þessari röð eru 2 sýnis-
horn af hörlérefti. Við það efra er
skrifað blaat Westph, hefur vafa-
lítið verið blátt í upphafi en er nú
nánast dökkgrænt. Neðsta sýnis-
hornið er smáköflótt, blátt og
hvítt.
26. Litað hörléreft, einskefta
(um 12 þr./cm).
27. Köflótt höreinskefta (13 xl5
þr./cm). Þessi tegund er verðlögð
á 10 fiska.
Til gamans má geta þess að í
Innréttingunum, sem hófu starf-
semi sína upp úr 1752, voru fram-
leiddar margar ofannefndra teg-
unda, s.s. Pack Klæde, Pyck
Klæde, Tviffel, Kersey, Serge
(=Sars) og Calemanqve. Auk þess
er vitað að hörléreft var ofið í Inn-
réttingunum, a.m.k. einhver fyrstu
árin (t.d. samtals 440 álnir árið
1757). (Lbs. 81 fol.)
Sigríður Halldórsdóttir
40 Hugur og hönd 1996