Skessuhorn - 16.12.2020, Page 58

MIÐVIKUDAGUR 16. DeseMbeR 202058
Vísnahorn
Ef að besta brosið manns - botnfrýs einu sinni
Rifjaður upp kveðskapur og brot úr ævi séra Einars á Borg
séra einar Friðgeirsson var fæddur
í Garði í Fnjóskadal 2. janúar 1863
og voru foreldrar hans Friðgeir Ol-
geirsson bóndi í Garði og Anna Ás-
mundsdóttir. Ungur var hann tek-
inn í fóstur af móðurbróður sínum
Gísla Ásmundssyni sem bjó á Þverá
í Fnjóskadal. börn Gísla og fóstur-
systkini einars voru séra Ásmund-
ur Gíslason á Hálsi, séra Haukur
Gíslason prestur í Danmörku, Ing-
ólfur Gíslason læknir sem lengi var
í borgarnesi, Garðar Gíslason stór-
kaupmaður og Auður kona séra Árna
Jónssonar á skútustöðum. Meðan
einar var enn við nám dvaldist hann
um tíma á bessastöðum og kynntist
þar konu sinni Jakobínu sigurgeirs-
dóttur frá Galtastöðum, uppeldis-
dóttur Gríms Thomsen. eignuðust
þau fimm börn sem upp komust auk
dóttur sem þau misstu í frumbernsku.
einar útskrifaðist úr Prestaskólanum
1887 og varð sama ár aðstoðarprest-
ur séra Þorkels bjarnasonar á Reyni-
völlum en fékk borg á Mýrum árið
eftir, 1888 og hélt þann stað til ævi-
loka. Var talið að hann hefði þar not-
ið vinskapar Thors Jensen en góð
vinátta var með þeim alla tíð. ein-
ar var prýðilega hagmæltur og birtist
meðal annars skáldskapur eftir hann
í tímaritinu Óðni undir dulnefninu
Fnjóskur. Þó nokkuð hafi varðveist
af kveðskap einars er ekki svo þægi-
legt að raða því í aldursröð og sér-
staklega ekki frá fyrrihluta ævinnar
en eigum við ekki að byrja á þessari
til að byrja einhversstaðar:
Æskan hefur yndi af fögrum ástar-
kvæðum
þótt hún beri sjálf í sjóði
sjöfalt meira en næst í ljóði.
Og ekki ólíklegt að þessi sé kveð-
in til unnustunnar einhvern tímann í
tilhugalífinu:
Stundum finnst mér ekkert að
og unað lífið bjóða
hallist þú að hjartastað
heilladísin góða.
séra einar var talinn góður
prestur og afburða ræðumaður.
Glaðlyndur og átti gott með að
koma tilheyrendum sínum í gott
skap. Framfarasinnaður og nýj-
ungagjarn en nokkuð stjórnsam-
ur og hneigður til viðskipta. Náði
meðal annars undir sig töluverð-
um veiðirétti í Langá og framseldi
hann aftur enskum herramönnum.
Óljósar heimildir eru um að hann
hafi staðið að laxaklaki um eða fyr-
ir 1900. Víst er að hann var áhuga-
maður um náttúrufræði og þá sér-
staklega fugla og gerði töluvert í að
útvega sér sjaldgæfa fugla og stoppa
þá upp. einnig egg þeirra og seldi
erlendum söfnum og söfnurum
marga slíka gripi. Auk þess munu
liggja eftir hann ritgerðir um fugla-
líf. ekki fer reyndar sögum af að
hann hafi stoppað upp þresti en
þessi er þó allavega um þröst:
Oft mig gleður þrasið þitt
þröstur vors um daga,
komdu heim á kotið mitt
en kveddu ekki úti í haga.
Og um stúlku sem var að gefa
snjótittlingum:
Inni býr ei hjarta hrafns.
Hefur á rýrum gætur,
litlu dýrin njóta nafns
nunnan hýra lætur.
eins og áður er getið var séra ein-
ar alinn upp af systkinum foreldra
sinna og nefndi Þorbjörgu Olgeirs-
dóttur jafnan fóstru sína. einhvern
tímann sendi hann Garðari Gísla-
syni uppeldisbróður sínum bréf sem
vafalaust oftar og þar í þessa vísu:
Ef hún fóstra að því spur
hvort Einar drekki núna.
Segðu að eg sé alveg þur
og elski bara frúna.
bendir þetta til að sumum hafi
þótt einar hallur undir lífsins lysti-
semdir en hvergi hef ég rekið augun
í að það þætti til vansa þó hann yrki
svona um brennivínskvartelið:
Náttúran öll og eðli manns
er í kvartélinu.
Saurug hugsun syndugs manns
sveimar að sponsgatinu.
Hann var prófastur í Mýrapró-
fastsdæmi 1892–1902 og og þar með
yfirsiðferðismálastjóri í þeim táradal
eins og annar þekktur hagyrðingur
kallaði sig gjarnan:
Þann ég undrast sólarsið
að sótroðna á kvöldin.
Ætli það sé af andstyggð við
eitthvað bak við tjöldin?
Það hefur svosem mörgum gengið
illa að fylgja einhverjum stífum lög-
málum jafnvel þó prestvígðir séu og
engin ástæða til að forsmá gjafir lífs-
ins ef þær eru í boði þó mönnum
geti líka orðið hált á boðorðunum
stundum. séra einar kom eitt sinn
til vinar síns og uppeldisbróður Ing-
ólfs Gíslasonar læknis og stóð svo á
að Ingólfur hafði nýlega ráðið til sín
færeyska vinnustúlku. Þegar prestur
komst að þessu þurfti hann náttúr-
lega að athuga nýju stúlkuna og brá
sér fram í eldhús þar sem stúlkan var
ein að störfum. eftir stundarkorn er
stofuhurðinni hrundið upp og ein-
ari presti er snarað innfyrir og lokað
á eftir honum. Þá orti Ingólfur:
Einar prestur út á mar
einn á báti reri.
Í fárviðri við Færeyjar
fleytan lenti á skeri!
Nú man ég ekki til að hafa séð
neitt um að einar væri álitinn sér-
stakur kvennamaður en allavega yrk-
ir hann þó:
Láti ég mín ljóð í té
leikandi af gáska
hafa fljóð í fullu tré
að forðast sálarháska.
Ýmsar sögur eru til um samskipti
séra einars og Guðmundar Th eða
Gvendar truntu sem var þekktur
maður í héraðinu á sinni tíð. bæði af
tilsvörum sínum og röskleik í ferða-
lögum því oft var hann í ferðum með
höfðingjum sem meðreiðarsveinn
og gerði enda töluvert af að útvega
ferðamönnum hesta. Guðmundur
bjó þá í borgarnesi ásamt konu sinni
sem mun hafa verið nokkuð vanstillt
í skapi og eitt sinn hittist svo á að
klerkur átti þar leið um og leit inn
þegar Guðmundur var ekki heima.
Kona Guðmundar tók honum held-
ur illa og rak hann út án sérstakra
fyrirbæna en næst þegar þeir hitt-
ast segir séra einar: „Hún er ekkert
huppleg heim að sækja konan þín“.
Og ekki stóð á svarinu; „Það er nú
annað verra við hana en hvað hún
er lauslát“. Í annað sinn hafði Guð-
mundur verið í einhverjum ferðum
eða snúningum með eða fyrir sér-
ann, var reyndar vinnumaður hjá
honum um tíma, þannig að klerki
þótti ástæða til að víkja einhverju
að honum og réttir honum tveggja
krónu pening en eins og áður var
ýjað að þótti klerkur frekar elskur að
hinum veraldlegu verðmætum. Guð-
mundur sem alltaf var fátækur mað-
ur tók við peningnum og leit á og
réttir síðan ungum syni prests sem
stóð þar hjá og segir: „eigðu þetta
geyið mitt. Ég vil ekki að það gangi
úr ættinni“. en eigi að síður orti nú
sá góði klerkur líka:
Leikur varla á tungum tveim
að títt er þyngsta raunin
gull að sækja í greipar þeim
sem greidd fá hæstu launin.
séra einar var alllengi í hrepps-
nefnd og sýslunefnd og um tíma dá-
lítið „allt í öllu“ í nágrenninu. Fyrsta
síma í héraðinu lagði hann eða lét
leggja 1902 milli borgar og borg-
arness og var yfirhöfuð mjög fram-
farasinnaður. Þessi mun trúlega
hafa orðið til út af einhverju sveitar-
stjórnarbrasi:
Hirði ég ei um heiðursmet
né hæstu valda starfa
heppnist mér um hænufet
að hrinda fram til þarfa.
Á Kárastöðum bjuggu um tíma
hjón og hafði húsbóndinn orðið fyrir
slysi og gat ekki stundað hvaða vinnu
sem var en veikist svo og deyr. ekki
löngu síðar tók klerkur einu kúna
af ekkjunni uppí útfararkostnað og
kannske jarðarafgjald. Þótti víst al-
menningi nógu hart að gengið þó
vafalaust hafi aðgerðin verið lögleg.
Næstu ábúendur voru hinsvegar systir
prests og mágur. en hvað sem um það
er þá átti klerkur líka ýmsa tóna til:
Nætursól við norður strönd
nálgast rjóð það gaman,
er himininn og hafsins rönd
halla vöngum saman.
Góðan koss hún gefur þeim
og gullnum sveipar skýjum;
hraðar sjer svo hátt í geim
að heilsa degi nýjum.
sjómenn frá Akranesi komu oft í
beitufjöru upp að Rauðanesi og kom
fyrir að þeir biðu þar í fáa daga með-
an verið var að safna beitu. eitt sinn
hitta þeir séra einar og bjóða honum
brennivín og skyrhákarl. einar svar-
aði samstundis:
Þó að eðli þyki svíns
og þegna hafi lagt í val
ber ég tryggð til brennivíns
og blessa yfir skyrhákal.
Annars má segja að gamansemi
hafi verið ríkjandi þáttur í vísna-
gerð klerksins og þónokkrar vísur
hans um Laugu sem mun hafa verið
vinnukona hans bera þar vott um:
Í gær ég sór að gæta mín
og ganga fram hjá Laugu
en táldrægt er hið tæra vín
og töfrum slungin augu.
Vertu ei svona voða köld.
Væri ei meira gaman
ef við svona kvöld og kvöld
kæmum okkur saman.
séra einar og Þura í Garði sáust
víst aldrei en skrifuðust á um árabil
og töluvert af uppskálduðum ástavís-
um mun vera þar að finna. Þessi er
þó trúlega eldri:
Aldrei líða mér úr minni
Mývatns yngri stúlkurnar.
Í stökugerðar stórhríðinni
stynjandi eins og flugurnar.
en einhvern tímann fór þessi til
Þuru:
Vinsemd Þuru vildi ég ná
með vissu glingri.
En kroppnum snerti ég aldrei á
með einum fingri.
Annað sinn kom þessi frá Þuru:
Góði vinur, gamli minn
gleðilegan vetur.
Klappa ég nú á kollinn þinn.
Kysstu mig ef þú getur.
Og þessi til baka:
Þig sem klappar kollinn minn
kyssi ég í anda.
Logar af ástum líkaminn
en langt er til Þurustranda.
Það hefur löngum legið það orð
á að ekki væri of hlýtt í sumum
gömlu kirkjunum og líklega 1919
segir prestur yfir kirkjukaffi heima
á borg:
Kaldsætt var í kirkju í dag,
kindarleg var hjörðin.
Illa sungið sálmalag.
-Síst var bænagjörðin.
Þó gamansemin sé mest áberandi í
kveðskap séra einars er engu að síð-
ur oft eins og glytti í eitthvað dapur-
legra undir niðri:
Braga oft ég bið um lið
brenndur harmi sárum,
bara til að banda við
bölsýni og tárum.
Þó ég hafi elst um ár
ei vill skapið kyrra.
Ennþá ber ég sömu sár
sem mér blæddu í fyrra.
einhver þekktasta vísa séra ein-
ars gæti vafalaust sagt sína sögu ef
og ef. svo snjöll sem hún er. Þessa
vísu hef ég séð á prenti eignaða að
minnsta kost sjö höfundum en ég tel
ekki nokkurn vafa á að séra einar sé
höfundurinn enda hefur hann sjálfur
sent Margeir Jónssyni hana í stuðla-
mál:
Augun tapa yl og glans,
ástin fegurðinni
ef að besta brosið manns
botnfrýs einu sinni.
Líklega upp úr áramótum 1929
fer séra einar að finna til vanheilsu
og andast þá um vorið að morgni
þess dags er hann ætlaði að ferma.
stuttu eftir lát hans dreymir Jónas í
sólheimatungu sem ekki var talinn
hagmæltur að hann kemur að borg
og þykist hitta einar þar úti við og
muna að hann væri látinn og segir;
„Þú ert þá hér enn“ og einar svar-
ar:
Eg er staddur enn á Borg
eins og ferðamaður.
Ber í hjarta sára sorg
þó sýnist vera glaður.
Gleðilega hátíð og kæra þökk fyrir
lesturinn,
Dagbjartur Dagbjartsson
Hrísum, 320 Reykholt
S 435 1189 og 849 2715
dd@simnet.is
Á þessari póstkortamynd er Thor
Jensen sitjandi og Einar Friðgeirsson
vinur hans standandi. Ljósmyndari
er Sigfús Eymundsson, en myndin er
varðveitt á Héraðsskjalasafni Vestur-
Húnvetninga.
„Fyrsta símalína sem lögð var í Borgarnesi var lögð á milli prestssetursins á
Borg og húss Teits Jónssonar í Borgarnesi. Ekki var vitað hvenær símalínan var
lögð, en nú hefur komið í ljós bréf sem séra Einar Friðgeirsson á Borg skrifaði
Stjórnarráðinu árið 1909. Bréfið varpar nýju ljósi á upphaf símans í Borgarnesi.
„Vorið 1902 lagði ég undirritaður í félagi við nokkra Borgnesinga, talsíma milli
Borgar og Borgarness, og er hann starfræktur enn. Sem formaður þessa hluta-
félags (Talsímafélags Mýramanna) leyfi ég mér með bréfi þessu að tilkynna
hæstvirtum ráðherra Íslands tilveru þessa síma og óska leyfis til að mega starf-
rækja hann framvegis.“ Meðfylgjandi frásögn og mynd af séra Einari er að finna í
Sögu Borgarness.