Studia Islandica - 01.06.1983, Page 99

97
smáatriði sem þetta. Til að nálgast þetta mál má skipta
þessari trú í 3 almenna þætti og líta á þá hvem út af
fyrir sig. Fyrsti þátturinn er að dauðir menn vitji erfis
síns, annar að brugðið geti til beggja vona um móttökur
annars heims, og sá þriðji að dauðir menn fái stundum
tímabundið heimferðarleyfi.
Svo virðist sem í heiðni a.m.k. hafi því verið trúað, að
dauðir menn hafi getað vitjað erfis síns á einhvem hátt.
1 Guðrúnarhvöt, 8. vísu, kveður Hamdir til Guðrúnar,
móður sinnar, áður en hann leggur upp i sína hinstu för,
að drepa Jörmunrek: „Sva comaz meírr aptr / moþvr
at vitia / geirniorþr hniginn / á Goðþioþo, / at þv erfi /
at oll oss dryckir, / at Svanhildi / oc sono þina.“ (Norrœn
fomkvæði, 312-13). Textinn er eitthvað afbakaður, en
merkingin virðist vera þessi: Hamdir segist munu falla
í ferðinni, en vitja móður sinnar eftir dauðann í erfi því,
sem hún muni drekka eftir þau öll, Svanhildi og sonu
sína. (Jón Helgason 1967, 138). Vert er að veita þvi
athygli, að vegalengdarinnar vegna hlýtur að vera gert
ráð fyrir því að sál Hamdis vitji erfisins, ekki lifandi lík
hans.
I Þýskalandi og yfirleitt meðal fjölmargra þjóða hafa
varðveist siðir við erfisdrykkju, sem minna á þessa trú.
(Höfler 1934, 134). Geiger (1933, 1089) segir t.d. frá
því, að sums staðar sé hinum látna ætlað sérstakt sæti og
honum borinn matur og drykkur alveg eins og eftirlif-
endimum, enda þótt hann hvíli þá í gröf sinni. Dæmið
úr Guðrúnarhvöt bendir til þess, að einhverjir slíkir siðir
hafi tíðkast meðal forfeðra okkar. Nú er talið líklegast
að fyrri hluti Guðrúnarhvatar, sá sem þessi vísa er í, sé
úr Hamdismálum, sem talin em ort á 9. öld. (Jón Helga-
son 1967, 129; Jónas Kristjánsson 1975, 178). Samkvæmt
því hefur þessi kafli klofnað í munnlegri geymd. Sam-
hærilegt við það sem hér er um ræðir er ekki í varð-
veittri gerð Hamdismála og gæti þetta atriði því verið
nokkm yngra. Alveg er óvíst, hvort þessir siðir hafa lifað
7