Rit Mógilsár - 2014, Blaðsíða 38

38 Rit Mógilsár 31/2014
vatnsbúskapar og veðurfars á hverjum
stað. Oft eru skilyrðin öfgakennd eins og í
gatnaumhverfi í þéttri byggð þar sem bæði
getur orðið heitara og þurrara en á
dreifbyggðari svæðum. Þetta getur valdið
trjánum mikilli streitu og rýrir vaxtarskilyrði
tegunda sem annars eru harðgerðar, t.d.
ilmbjarkar og rauðgrenis úr norrænu eða
landrænu loftslagi. Sömu aðstæður geta hins
vegar hentað öðrum tegundum sem annars
eru taldar viðkvæmar, gjarnan suðlægari
tegundum eða tegundum úr hafrænu
loftslagi. Plöntuval í borgarumhverfi þarf
því að vera vel ígrundað með tilliti til
mismunandi vaxtarkrafna og aðlögunar-
hæfni tegunda.
Við val á trjátegundum til notkunar í borgar-
umhverfi þarf því að hafa ýmislegt í huga.
Tegundin þarf að vera harðgerð við þau
skilyrði sem eru á hverjum stað, og það
sem mestu máli skiptir, hún þarf að henta
í það hlutverk sem henni er ætlað. Í stuttu
máli, rétt tegund > á réttan stað > fyrir rétt
hlutverk.
Fyrsta spurningin við val á trjátegund er því
hvaða hlutverki á hún að gegna?
Samkvæmt flokkun og skilgreiningu sem
alþjóðlegur starfshópur um borgarskógrækt
og ræktun græna netsins (e. Urban forestry
and urban greening) gerði er umhverfi trjáa í
borgum skipt niður í þrjár megin umhverfis-
aðstæður (Konijnedijk o.fl., 2005; Sæbo o.fl.,
2003):
Umhverfi A; Götu- og torgtré – Tré sem
standa í hellulögðu eða malbikuðu umhverfi
við götur og umferðaræðar eða á torgum
Umhverfi B; Garðtré – Tré sem vaxa í einka-
og almenningsgörðum innan uppbyggðra
svæða
Umhverfi C; Borgarskógatré – Tré sem vaxa
í skógarreitum í útjaðri byggðar eða milli
uppbyggðra svæða innan borgarmarka
Þar sem grein þessi beinist að ræktun
götutrjáa er vísað í skýrsluna varðandi nánari
skýringar á umhverfi B og C.
Umhverfi A: er hellulagt eða malbikað
umhverfi við götur og umferðaræðar eða
á torgum. Tré í þessu umhverfi eru hin
eiginlegu götutré. Þetta er það umhverfi
sem gerir hvað mestar kröfur til trjáa og
einkennist af mörgu sem getur talist mjög
neikvætt fyrir tré að vaxa og þrífast í. Á sama
tíma eru gerðar miklar kröfur til þessara trjáa
varðandi hlutverk þeirra m.t.t. útlits, stærðar
og vaxtarforms, heilbrigði og þols gegn
mengun, salti, vindi og einnig að geta staðið
í þurrum jarðvegi, sem þó getur einnig
tímabundið orðið blautur og súrefnislaus,
og mettaður salti og þungmálmum. Skaði af
völdum skemmdarvarga, bíla og byggingar-
framkvæmda er algengur og þurfa trén að
geta þolað það að einhverju marki. Einnig
geta kostnaðarsamar varnir eins og hlífðar-
grindur og ristar valdið trjánum skaða
(Magnús Bjarklind, 2011).
Ekki er mikil hefð fyrir notkun götutrjáa hér-
lendis og óvíst að allir séu sammála um ágæti
þeirra. Í mörgum tilfellum má hugsa sér
annað fyrirkomulag á notkun trjáa í götum
en í hinum hefðbundnu beinu röðum; hægt
er að planta trjám á afmörkuðum stöðum
eða litlum lundum á auðum lóðum eða