Rit Mógilsár - 2014, Blaðsíða 53

Rit Mógilsár 31/2014 53
Að vega og meta margbreytileika lífríkis við
skipulag, skógrækt og „skipulagslausa skógrækt“
Útdráttur
Núningur sem staðið hefur um margra ára
skeið, á milli ýmissa talsmanna íslenskra
skógræktarmála annars vegar og nokkurra
talsmanna líffræðilegrar fjölbreytni hins
vegar, virðist í grunninn lúta að óljósri hug-
takanotkun og margræðum skilgreiningum
sem snerta „framandi lífverur“. Niðurstaða
höfundar er sú, að sjálf hugtökin „innlend
tegund“, „framandi tegund“ og „framandi
ágeng lífvera“ séu illa nothæf mannasmíð og
aðgreining þeirra svo óljós og erfið að öllum
sé fyrir bestu að þeim verði sem fyrst kastað
fyrir róða.
Inngangur
Hugtakið „líffræðileg fjölbreytni“ (e. biologi-
cal diversity, biodiversity) er jafnan notað
sem samheiti yfir fjölbreytni lífríkis – og alla
„efnishluta þess“. Það á sér ekki langa hefð
í íslenskri tungu, en komst fyrst í hámæli í
kjölfar ráðstefnu Sameinuðu þjóðanna um
umhverfi og þróun, sem haldin var í Rio de
Janeiro í júní árið 1992. Þar undirrituðu þjóðir
heims, þ.á.m. Ísland, „Samninginn um líf-
fræðilega fjölbreytni“ (Sameinuðu þjóðirnar,
1992) og skuldbundu sig til þess að standa
vörð um hana og líffræðilegar auðlindir
jarðar. Í þessari grein verður sjónum aðeins
beint í eina átt hvað varðar notkun hugtaks-
ins í íslensku máli: að spurningunni um
hvort skógrækt sé „í andstöðu“ við vernd líf-
fræðilegrar fjölbreytni (sem hér eftir verður
nefnd „líffjölbreytni“) og með hvaða hætti sú
hugsanlega andstaða lýsir sér í orðum eða
gerðum skógræktarfólks.
Auðvitað er líffjölbreytni hið besta
mál: um það er ekki deilt
Meðal flestra sem láta sig hag umhverfis og
náttúru nokkru varða er það talið sjálfsögð
skylda mannkyns að vernda líffjölbreytni. En
við hvað er átt með hugtakinu „líffjölbreytni“?
Í Ríó-samningnum er hún talin ná til breyti-
leika meðal allra lífvera, frá öllum uppsprett-
um, þar með talið vistkerfum á landi, í sjó
og vötnum og þau vistfræðilegu kerfi sem
þær eru hluti af (Sameinuðu þjóðirnar, 1992).
Nær hún því til fjölbreytni innan tegunda,
milli tegunda og fjölbreytni innan og milli
vistkerfa. Notkun hugtaksins er margræð og
flókin, en menn hafa reynt að meta líffjöl-
breytni með ýmsum magnbundnum hætti,
svo sem með (1) fjölda tegunda (skil greindra
flokkunareininga); (2) hlutfallslegum þétt-
leika og dreifingu mismunandi tegunda; (3)
erfðabreytileika innan tegunda og stofna
(kvæma); og (4) fjölbreytni vistkerfa og bú-
svæða lífvera á stærri samfelldum svæðum.
Rökin fyrir verndun líffjölbreytni eru annars
vegar að hún sé of dýrmæt mönnum til
að henni megi fórna eða kasta á glæ í
þágu skammtímahagsmuna, en hins vegar
að siðferðisleg skylda okkar mannanna
við heim náttúrunnar felist í því að vernda
þá fjölbreytni lífríkis sem jörðin hefur alið
af sér með líffræðilegri þróun á milljónum
ára jarðsögunnar, jafnvel þótt sú fjölbreytni
gagnist ekki öll manninum beint. Einatt er
vitnað til Ríó-samningsins sem uppskriftar
að því hvernig líffjölbreytni megi verja og
vernda, auk fjölda ritningarskýringa (s.s.
stríðs straums bóka, vísindagreina og ritgerða
áhrifamikilla vísindamanna á þessu sviði)
undanfarna tvo áratugi. Í hugum margra
hefur líffjölbreytni smám saman öðlast þann
Aðalsteinn Sigurgeirsson
Rannsóknastöð skógræktar, Mógilsá
adalsteinn@skogur.is