Rit Mógilsár - 2014, Blaðsíða 73

Rit Mógilsár 31/2014 73
Áhrif af hlýnun jarðvegs á gróðurfar í
skóglendi og graslendi á Reykjum, Ölfusi
Útdráttur
Jarðvegur á víðfeðmum grónum svæðum á
Reykjum í Ölfusi tók að hitna vegna breytinga
í jarðhitakerfum í kjölfar Suðurlandsskjálftans
sem varð 29. maí 2008. Þessar jarðhitabreyt-
ingar hrundu af stað rannsóknarklasanum
FORHOT þar sem stundaðar eru rannsóknir
á sviði jarðhitavistkerfa og loftslagsbreytinga.
Hér verður stuttlega fjallað um einn þátt í
þessari vinnu, þar sem áhrif jarðvegshita
á gróðurfar sitkagreniskóglendis og nær-
liggjandi graslendis voru rannsökuð. Gróður-
mælingar voru gerðar í reitum þar sem
jarðvegshiti var mishár. Heildarþekja gróðurs
var metin og tegundir greindar. Aðrir mældir
þættir voru: hæð gróðurs, jarðvegsdýpt,
jarðvegshiti og birta. Alls fannst 41 plöntu-
tegund í skóglendi og 31 í graslendi. Í skóg-
lendinu jókst birta í skógarbotninum þegar
jarðvegshiti fór yfir þolmörk trjánna og þau
tóku að drepast. Fjöldi plöntutegunda jókst
með auknum jarðvegshita og birtu í skóglendi
en minnkaði með auknum hita í graslendi.
Í skóginum voru lágplöntur nær allsráðandi
þar sem birtan var sem minnst. Grös, blóm-
plöntur og byrkningar náðu aukinni hlut-
fallslegri þekju þar sem skógurinn opnaðist
vegna aukins jarðvegshita og birta náði niður
á skógarbotninn. Í graslendi jókst hlutfall
lágplantna með auknum jarðvegshita en
byrkningar hurfu og eina dvergrunnateg-
undin, blóðberg, tók við. Miklar breytingar
hafa átt sér stað í báðum vistkerfunum.
Jarðvegshiti í graslendi og samspil jarðvegs-
hita og birtu í skóglendi eru greinilegir
megináhrifavaldar gróðurbreytinga.
Inngangur
Meðallofthiti á jörðinni hefur aukist síðast-
liðna áratugi og er talið að hiti muni aukast
enn á næstu áratugum þar sem norður-
heimskautssvæðin verða fyrir mestum
áhrifum (Stocker o.fl., 2013). Lofthiti, og ekki
síður jarðvegshiti, er ráðandi þáttur þegar
kemur að samsetningu gróðurs og þeim
teg undum er dafna á hverjum stað (Chapin
o.fl., 1995; Ásrún Elmarsdóttir o.fl., 2003;
Elmendorf o.fl., 2012, Ingibjörg S. Jónsdóttir
o.fl., 2005). Ýmsar rannsóknir á alþjóðlegum
vettvangi hafa sýnt að hækkun lofthita um
1-5°C getur haft veruleg áhrif á tegunda-
samsetningu plantna (Chapin o.fl., 1995;
Ingibjörg S. Jónsdóttir o.fl., 2005).
Jarðhitasvæði geta einnig boðið upp á
góðar aðstæður til að rannsaka áhrif breytts
jarðvegshita (O’Gorman o.fl., 2014). Hér á
landi hefur gróður flestra háhitasvæða verið
rannsakaður og honum lýst en samsetning
hans ræðst af fjölmörgum þáttum (Ásrún
Elmarsdóttir & Olga Kolbrún Vilmundardóttir
2009), ekki bara jarðvegshita. Minna er vitað
um þær breytingar sem eiga sér stað þar
sem jörð hitnar snögglega og hve hratt
gróður svarar þeim breytingum. Það eru
aðstæður sem líkjast því sem gerist með
loftslagsbreytingunum.
Áhrif loftslagsbreytinga á plöntur á heim-
skautasvæðum hafa verið rannsökuð um
árabil innan alþjóðlega rannsóknarverkefnis-
ins ITEX (International Tundra Experiment;
Elmendorf o.fl., 2012), þar sem yfirborðs-
og jarðvegshiti er aukinn í vermireitum.
Niðurstöður þess verkefnis benda til að
breytingar á loft- og jarðvegshita hafi ólík
áhrif á heimskauta- og fjallagróður, en það
fer eftir staðsetningu rannsóknarsvæða,
jarðvegsraka og lengd tilraunaverkefnisins
á hverjum stað fyrir sig. Rannsóknirnar hafa
Elín Guðmundsdóttir1*, Úlfur Óskarsson1 og Ásrún Elmarsdóttir2
1Landbúnaðarháskóla Íslands; 2Náttúrufræðistofnun Íslands
*nem.elingudmunds@lbhi.is