Rit Mógilsár - 2014, Blaðsíða 39

Rit Mógilsár 31/2014 39
sérhönnuðum svæðum í götum og torgum,
eins konar „vasaskógum“. Eitt vel valið tré á
réttum stað getur haft meiri áhrif á umhverfi
sitt en mörg tré í þröngri götu eða litlu torgi.
Í sumum tilfellum þar sem erfitt er að koma
fyrir götutrjám má hugsa sér að nota runna
upp við veggi eða á sérsmíðuðum grindum.
Fegurðarskyn manna er misjafnt en að
jafnaði þykir fólki tré með ávala, þétta krónu
falleg og ekki er verra ef aðrir eiginleikar,
eins og blóm eða ber, prýða trén. Súlulaga
tré geta hentað í þröngum götum og þá er
oft kostur að þau varpi ekki miklum skugga.
Stórvaxin tré, eins og alaskaösp, falla
mönnum misjafnlega að smekk en eiga oft
vel við hjá stórum byggingum og hjálpa
þannig við að draga þær niður í mannlegan
skala.
Kostnaður við götutré er mikill, sérstaklega í
upphafi, og því mikilvægt að yfirvöld sveitar-
félaga fari ekki í slíkar framkvæmdir nema að
vel ígrunduðu máli. Markmið með ræktun
götutrjáa þarf að vera skýrt og samræmast
vilja íbúa og mati fagmanna. Móta þarf
skýra stefnu í garð- og trjáræktarmálum hjá
sveitar félögum með sérstakri áherslu á götu-
tré. Þá vinnu þarf að inna af hendi sem hluta
af sérstöku grænu skipulagi, „Græna netinu“
eða „Græna vefnum“. Ekki er síður mikilvægt
að koma á faglegri umsjón með ræktun og
umhirðu götutrjáa hjá sveitarfélögum og
ekki væri óeðlilegt að sérstök staða væri
skipuð með þetta verksvið hjá stærri sveitar-
félögum.
Kröfur til götutrjáa
og aðbúnaðar þeirra
Fáar trjátegundir henta sem götutré vegna
vaxtarlags og krafna þeirra til vaxtarstaðar.
Plöntugerð, þ.e. stærð og uppeldismáti
plantna til gróðursetningar, skiptir afar miklu
máli til að viðunandi árangur náist. Lágmarks
stofnhæð að krónu ætti ekki að vera minni en
1,8 m og endanleg stofnhæð ekki minni en
4,5 m til að uppfylla kröfur eðlilegrar umferðar
gangandi og akandi vegfarenda. Fáar tegundir
sem við ræktum mynda auðveldlega
svo mikla stofnhæð, en í sumum tilfellum
má rækta upp slík tré með klippingu, fyrst í
gróðrarstöð en síðan á endanlegum vaxtar-
stað. Krónugerð trjáa skiptir einnig máli,
því að mikill munur er á formgerð þeirra
og skugga varpi en á Íslandi er kostur að
laufkrónur sleppi sem mestri birtu í gegn.
Mikil þörf er á að gera markvissari tilraunir
hérlendis með ræktun annarra tegunda en
alaskaspar sem götutrjáa.
Takmarkað rými í götum, kostnaður og
miklar kröfur til burðarþols fyrir götur og
gangstéttar hefur valdið því að beð fyrir tré
eru yfirleitt of lítil. Lengi hefur verið miðað
við að stærð rótarbeða sé 1x1x1 metri (1 m3)
Það gefur allt of lítið rótarrými fyrir nær allar
trjátegundir, auk þess sem moldarjarðvegur
sem liggur dýpra en 30-50 cm nýtist trjárótum
ekki nema að hluta því fínu ræturnar liggja
að langstærstu leyti í efsta laginu (Larcher,
2003). Jafnframt verður jarðvegurinn oft
blautur, súrefnislaus og kaldur og virka beðin
oft eins og lokuð ker. Í París er lágmarkskrafa
um jarðveg fyrir tré 12 m3 og í Stokkhólmi
16 m3. Rótarkerfi trjáa er a.m.k. jafnstórt og
trjákrónan og rannsóknir hafa sýnt að á
heilbrigðum götutrjám er stærsti hluti rótar-
kerfisins utan svæðis sem markast af krónu-
breidd trésins. Þegar jarðvegur er þjappaður
eða súrefnissnauður hætta rætur trjáa að