Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 2020, Blaðsíða 9

Náttúrufræðingurinn - 2020, Blaðsíða 9
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags 229 Ritrýnd grein / Peer reviewed Hnitunargreining (Principal Com- ponent Analysis; proc PrinComp í SAS 14.3) var notuð til að bera saman breytingar á tegundasamsetningu æð- plantna. Þar var gróðurþekja í öllum föstum vöktunarreitum í Káraskeri og Bræðraskeri notuð fyrir tímabilið 1965 til 2016, annars vegar þekja einstakra æðplöntutegunda og hins vegar heildar- þekja mosa og fléttna. Æðplöntu- tegundir sem einungis fundust einu sinni í einum reit voru ekki hafðar með í hnitunargreiningunni. Þekjugögnum var log-umbreytt og tegundum sem ekki fundust í reitum (e. missing values) var gefið lágmarksgildi (0,00001% þekja) fyrir log-umbreytingu, sem er ad hoc- aðferð til að draga úr vægi þeirra í keyrslunni.26 Sérstök hnitunargreining var gerð fyrir alla reiti síðasta árið sem þeir voru gróðurmældir (2016). Breytingar á jarðvegsþáttum voru greindar með einþátta fervikagreiningu og ad hoc-LSD-prófum í SAS 14.3, og einnig með fylgnigreiningu í Sigmaplot 12.2. NIÐURSTÖÐUR Gróðurbreytingar 1965–2016 Æðplöntur námu fyrstar land í jökul- skerjunum og einkenna þær fyrstu skref framvindunnar umfram mosa og fléttur (4. mynd). Í reitunum í Bræðraskeri fundust æðplöntur í þremur reitum (43% elstu reita) árið 1965 þegar skerið var fimm ára. Ári síðar fundust æðplöntur í sex reitum (88% elstu reita) og í síðasta reitnum höfðu æðplöntur komið sér fyrir tólf árum eftir að skerið kom upp (4. mynd). Flestir reitirnir í báðum skerjum höfðu stöðuga æð- plöntuþekju þegar farið var að vakta þá 5–29 árum eftir að þeir komu upp úr jökli (gögn ekki sýnd). Í Bræðraskeri voru þrjár æðplöntu- tegundir, músareyra (Cerastium alpi- num), fjallasveifgras (Poa alpina) og þúfusteinbrjótur (Saxifraga cespitosa) í fyrstu sjö reitunum þegar þeir voru lagðir út 1965. Árið 1979 (19 árum eftir að skerið kom upp) voru æðplöntutegund- irnar þar orðnar 19 í alls tíu reitum. Þær fundust einnig allar í reitunum í Káraskeri árið 1965 (29 árum eftir að það kom upp). Þá uxu í Káraskeri einnig 5 tegundir sem ekki höfðu numið land í yngri reitum í Bræðraskeri, blávingull (Festuca vivipara), fjallafoxgras (Phleum alpinum), fjallapuntur (Deschampsia alpina), fjallavíðir (Salix arctica) og ljósadúnurt (Epilobium lactiflorum). Því höfðu alls 24 tegundir æðplantna numið land í reitunum á innan við 30 árum eftir að skerin komu upp (4. mynd). Allar þessar fyrstu tegundir hafa verið til staðar í reitunum allan vöktunartímann nema steindepla (Veronica fruticans), sem fannst bara eitt ár, og svo skamm- krækill (Sagina procumbens) og þúfu- steinbrjótur sem hafa fundist ítrekað en alltaf horfið aftur. Fjórar æðplöntu- tegundir bættust við í reitina þegar skerin voru orðin 31–40 ára gömul en af þeim hafa einungis túnfífill (Taraxacum sp.) og fjalladúnurt (Epilobium ana- gallidifolium) fundist í reitum til ársins 2016. Hvítmaðra (Galium normanii) og snæsteinbrjótur (Saxifraga nivalis) hurfu aftur. Þegar skerin voru orðin 40–50 ára gömul bættust enn við fjórar æðplöntutegundir, þ.e. melablóm (Arabidiopsis petraea), fjallasmári (Sibb- aldia procumbens), melanóra (Minuartia rubella) og undafífill (Hieracium sp.), en undafífill hvarf fljótt aftur. Nýjustu landnemar í Káraskeri, 51–80 árum eftir að það kom upp (þ.e. síðustu 30 ár vökt- unarinnar), eru ljónslappi (Alchemilla alpina), grámulla (Omalotheca supina) og smjörgras (Bartsia alpina), auk tungl- jurtar (Botrychium lunaria) sem hefur bara verið skráð eitt ár innan reita. Af þeim 36 tegundum æðplantna sem hafa verið skráðar í reitum frá 1965 fundust 29 í síðustu úttekt árið 2016 (4. mynd). Mosar fóru einnig snemma að nema land í skerjunum og fundust mosar í öllum reitunum nema einum við 29 ára aldur. Mosar námu land í síðasta reitnum eftir 31 ár. Mosaþekjan viðhélst eftir fyrsta landnám í 8 af 17 reitum (48% reita) en var ekki til staðar öll árin í öðrum átta reitum og í einum hvarf mosi aftur þegar reiturinn hafði náð 50 ára aldri (4. mynd). Fléttur, þ.e. blað- og runnfléttur, fundust seinast í reitunum. Tilraunir þeirra til landnáms á fyrstu áratugunum tókust ekki og það var ekki fyrr en reitir náðu 40–50 ára aldri sem fléttur tóku að finnast í einhverjum reitum í hverri úttekt. Landnámsfasa fléttna er ekki lokið og í tveimur reitum (12%) höfðu ekki enn ekki fundist fléttur eftir 80 ár (4. mynd). Fléttur voru ekki alltaf greindar til tegundar fyrir 2005 en breyskjur (Stereocaulon spp.) fundust fyrst í reit í Bræðraskeri eftir 10 ár og flannaskóf (Peltigera aphthosa) fannst fyrst í reit í Káraskeri eftir 30 ár, en hvarf síðan aftur. Tvær tegundir af öðrum ættkvíslum fléttna hafa verið skráðar í Káraskeri, barmbrydda (Psoroma hypnorum) sem fannst í tveimur reitum eftir 69 ár, en hvarf aftur, og torfubikar (Cladonia pocillum) sem fannst fyrst í reit eftir 74 ár og er þar enn. Eftir 45–56 ár í reitum í Bræðraskeri hefur flagbreyskja (Stereocaulon glareosum) verið ríkjandi með ívafi af melbreyskju (Stereocaulon rivulorum) en aðrar fléttur ekki fundist. Fléttufungan í Káraskeri er fjölbreytt- ari. Þar hefur þriðja breyskjutegundin, grábreyskja (Stereocaulon alpinum), fundist í reitum eftir 74 og 80 ár en hinar tvær verið álíka algengar. Þar hafa engja- skófir einnig náð fótfestu. Hefur fjalla- skóf (Peltigera rufescens) verið þeirra algengust og haft álíka stöðuga viðveru og flag- og melbreyskja. Einnig fannst þar hosuskóf (Peltigera lepidophora) í reit eftir 69 ár en hvarf svo aftur. Fjölbreytni og þekja gróðurs Frumframvinda í Bræðraskeri hefur fylgt mjög svipuðu mynstri í öllum tíu föstu reitunum. Það er helst í þróun mosaþekju sem reitir hafa verið mis- munandi og var því reitunum skipt í tvo hópa eftir þróun hennar (5. mynd a). Æðplöntur námu smátt og smátt land E in ku nn G ra d e H lu tf al l þ ek ju C o ve r ra tio s Þ ek ju b il C o ve r cl as se s M ið g ild i þ ek ju M ed ia n co ve r w ith in c la ss + Rétt finnst Sporadic <0,5% 0,3% 1 <1/16 0,5% – 6,2% 3,4% 2 <1/8 6,3% – 12,5% 9,4% 3 <1/4 12,6% – 25% 18,8% 4 <1/2 25,1% – 50% 37,6% 5 <1/1 50,1% – 100% 75,1% 1. tafla. Hult-Sernander-mælikvarði til að mæla gróðurþekju. – Hult-Sernander vegeta- tion cover scale.
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88

x

Náttúrufræðingurinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.