Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 2020, Blaðsíða 51

Náttúrufræðingurinn - 2020, Blaðsíða 51
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags 271 Ritrýnd grein / Peer reviewed Aldarþriðjungi síðar ritaði Sigurður Þórarinsson jarðfræðingur (4. og 5. mynd) afar skilmerkilega samantekt um Vatnajökul og samskipti manna við jökulinn fyrr og síðar, þar á meðal um ferðaleiðir yfir hann fyrr á öldum. Greinaflokkurinn birtist í Lesbók Morgunblaðsins árið 1946 undir leiðar- stefinu Í veldi Vatnajökuls,6 og síðar gerði Sigurður sama efni ítarleg skil í bók sinni Vötnin stríð7 (6. mynd). Víða hefur verið vitnað til ályktana Sigurðar, og er meðal annars vísað til frásagna hans í ritinu Íslenskir sjávarhættir.8 Það er til marks um litla eftirfylgni varðandi svo mikilsvert atriði í sögu okkar að takmarkaðar fornleifarann- sóknir hafa enn verið gerðar á meintum dvalarstöðum vermanna sunnan jök- uls, svo sem í Kambstúni við Hestgerði í Suðursveit. Jarðsjármælingar sem gerðar voru þar á gömlum rústum sum- arið 2019 skiluðu litlu sem engu.a Eft- irtektarverð er einnig þögn um slys og mannskaða í meintum ferðum á jökli, og engin forn ummerki hafa fundist á leysingasvæðum jökulsins um slík slys. Árið 2006 komu hins vegar fram á Skaftafellsjökli skýr ummerki um tjald og búnað tveggja ungra Englendinga, Ian Harrison og Tony Prosser, sem fór- ust á Vatnajökli sumarið 1953 á leið frá Miðfelli við Morsárdal austur á Öræfa- jökul (7. mynd).9 Þeir voru í jöklarann- sóknahópi stúdenta frá háskólanum í Nottingham í Englandi, sem vann að athugunum á jöklum í Öræfum á árunum 1952–1954 undir forustu Jack D. Ives (8. mynd), sem síðar varð heims- þekktur fjallavistfræðingur, frá 1954 búsettur í Kanada. Allt frá þessum tíma hefur Jack haldið nánum tengslum við Ísland og Skaftafell sérstaklega og ritað um þau kynni merka bók, sem kom út á ensku og íslensku árið 2007.9 Rýrar heimildir eru um vertíðir fyrrum í Austfirðingafjórðungi umfram það sem lesa má í Íslenskum sjávar- háttum.8 Þar segir meðal annars: „Við Austurland var sjór víðast stundaður frá aprílbyrjun til jóla, en aðalveiðitíminn var þó frá því í júní og til októberloka. – Reyndar var sjósókn þar ekki alls staðar jafnmikil á þessum tíma og vertíðin því nokkuð breytileg eftir stöðum.“ Síðar segir: „Í eystri hluta Austur-Skaftafells- sýslu, fyrir austan Hornafjörð, var venjulega ekki byrjað að róa fyrr en eftir 10. marz og haldið út þangað til seint í apríl eða í byrjun maí. – Í syðri hluta sýslunnar, t. d. í Borgarhöfn, hófst vertíð með góu. Hvort tveggja var, að fyrr gekk fiskur yfirleitt ekki á grunnslóð og veðr- átta hamlaði sjósókn. – Öræfingar, sem reru frá Ingólfshöfða, stunduðu veiðar á vorin og framan af sumri.“ JÖKULVEGUR MILLI HORNA- FJARÐAR OG FLJÓTSDALS Hér verður horft til heimilda frá fyrri öldum um ferðir yfir Vatnajökul og þá fyrst um leiðir úr Fljótsdal suður í Hornafjörð. Sigurður Þórarinsson segir í Lesbók (bls. 398): Elstu frásagnir af ferð yfir Vatna- jökul er að finna í Droplaugarsona sögu. Þar er þess getið, að Ingjaldur á Arneiðarstöðum í Fljótsdal, mágur Gríms Droplaugarsonar, og Þorkell trani, fóstbróðir Gríms, „fóru heiman um várit it efra suðr um jǫkla ok kómu komu ofan í Hornafjǫrð.“10 Í Chorographica islandica, heimilda- safni Árna Magnússonar prófessors (9. mynd) frá um 1700, segir:11 Frá Hoffelli í Hornafirði hefur fyrir 60 árum [usque ad 1640 circiter, [þ.e. þangað til um það bil 1640] verið vegur fjallasýn ofan í Fljótsdalshérað og verið komið ofan í Fljótsdal. Skal hafa verið gild dagsferð og ei meir. Þessi vegur er nú af vegna jökla. Upp úr Lóni hefur og vegur verið ofan Í Fljótsdal. En báðir þeir vegir eru ótíðir sökum jökla og vatns. 6. mynd. Uppdráttur Sigurðar Þórarinssonar: Hugsanlegar og líklegar leiðir yfir Vatnajökul á 15. og 16. öld. Bláa línan er með vísan til greinar Sigurðar Gunnarssonar frá 1876, Um öræfi Íslands I–II, í Norðanfara XV, bls. 69–71; 73–76. – Ancient travel routes across Vatnajökull in the 15th and 16th century. The blue line is referring to Gunnarsson, S., in Norðanfari XV, pp. 69–71; 73–76. By Thorarinsson 1974. Kort/Map: Guðmundur Ó. Ingvarsson.
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88

x

Náttúrufræðingurinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.