Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 2020, Blaðsíða 80

Náttúrufræðingurinn - 2020, Blaðsíða 80
Náttúrufræðingurinn 300 er nokkuð ofar í hrauninu og nógu langt er á milli þeirra til að þeir teljist tveir mismunandi hellar að svo stöddu. Betri könnun hraunsins mun væntanlega leiða tengsl þeirra í ljós. Fyrir lokun hellisins var best að komast ofan í TES- 13 í gegnum „glugga“ þar sem hellis- loftið hefur gefið sig og opnað á tölu- verða hvelfingu. Hellirinn hefur verið kortlagður að hluta út frá hvelfingunni, en frá henni liggur net rása sem samtals hafa verið mældar um 50 metrar á lengd sunnan hennar og hátt í 300 metrar norðan megin (8. mynd). Gólfið í hell- inum er meira og minna þakið glerungi og mikill fjöldi dropsteina stendur þar meðfram veggjum. Mesti dropsteina- skógur hellisins er norðan við hvelf- inguna og eru flestir dropsteinarnir þar 20–30 cm á hæð (9. og 10. mynd). Standa þeir þéttast í lítilli hliðarrás og er því ekki nauðsynlegt að fara yfir þá til að komast lengra inn. Meginrásin er víðast hvar manngeng en þrengist eftir því sem lengra er farið frá hvelfingunni til norðurs. Sumar hliðarrásirnar eru sömuleiðis lokaðar vegna hruns og aðrar kvíslast í mismunandi áttir þar til þær lokast. Mældur hluti TES-13 er 348 metrar en heildarlengd hellisins er mun meiri. HRAUNHELLAR Á ÍSLANDI OG VERNDUN ÞEIRRA Sökum jarðfræðilegrar sérstöðu er Ísland sérlega ríkt af hraunhellum. Mikið net hraunhella er að finna í mörgum stórum dyngjuhraunum á Íslandi. Í eldgosum hafa þessir hellar gert hraunbráð kleift að renna langar leiðir frá gosstöðvunum að hraunjaðr- inum. Stærstu og þekktustu hellar landsins, svo sem Kalmanshellir, Stefánshellir, Víðgelmir og Surtshellir í Hallmundarhrauni og Raufarhólshellir í Leitahrauni eru dæmi um hraun- rásarhella í stórum dyngjuhraunum. Þó er afar sjaldgæft að finna jafn sérstaka hella og þá í Þeistareykjahrauni. Hellarannsóknafélag Íslands hefur skráð 593 hraunhella í 75 mismunandi hraunum hér á landi. Kalmanshellir hefur verið mældur lengsti hellir- inn með heildarlengd 4.014 metra7 en skráðir eru hellar allt niður í 25 metra lengd. Samkvæmt skrá félagsins eru mældir hellar landsins samanlagt rúmir 70 km að lengd, en hluti hellanna hefur ekki verið mældur og er heildarlengdin því töluvert meiri. Oft getur reynst erfitt að meta hvar einn hellir endar og annar tekur við. Lítil höft eða hrun geta lokað tengingu á milli mismunandi hellisbúta sem eru þó sýnilega partur af sömu hraunrás. Til heildarlengdar hellis telst meginrás hans ásamt tengdum afhellum sem liggja út frá henni. Hjá Hellarann- sóknafélaginu hefur tíðkast að telja hellisbúta sem tengjast einu og saman niðurfallinu til sama hellis. Niðurfallið er þá mælt sem hluti af lengd hellisins ásamt þeim hellisbútum sem því tengj- ast. Kortlagning og ýtarleg könnun hefur þó stundum leitt í ljós tengingar á milli hraunhella sem áður voru óþekktar, til dæmis í kerfi hraunhella í Hallmundarhrauni sem nefnist Surts- Stefáns-Hulduhellir, þar sem þunn höft neðanjarðar loka tengingu á milli þeirra og því um aðskilda hella að ræða. Skaftáreldahraun geymir flesta þekkta hella á landinu og eru þeir alls 80. Í hrauninu finnst stórt hellakerfi, kennt við Laufbalavatn, sem skilgreina mætti sem það lengsta á landinu (alls 5.012 metrar), en þar er ekki um að ræða einn samfelldan helli. Lengsti hellirinn heitir Iðrafossar og er 1.913 metrar.7 Víðgelmir hefur verið mældur 1.585 metrar og er rúmtaksmestur allra hella á landinu (um 150 þúsund rúmmetrar). Hann er að mestu undir sama þaki, en á Kalmanshelli eru hins vegar um 50 op.7 8. mynd. Kort af hluta hellisins TES-13. Einungis þessi hluti hefur verið kortlagður. Stærsta hvelfingin er við inngang og þaðan kvíslast rásin í margar áttir. Mælingar gerðu Þórir Már Jóns- son og Christina Stadler, félagsmenn í Hellarannsóknafélaginu, 2019. – A map of TES-13. Only a part of the cave has been mapped. The largest dome surrounds the entrance, where the cave diverts into multiple smaller channels. Measures done by Þórir Már Jónsson and Christina Stadler, members of the Icelandic speleology society. Teikning /Drawing: Þórir Már Jónsson. 7. mynd. Stakt hraunstrá hangandi úr lofti TES-12-hellisins. Lengdin er um 30 cm. – A single lava stalactite hanging from the ceiling of TES-12. Length is about 30 cm. Ljósm./ Photo: Daníel Freyr Jónsson.
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88

x

Náttúrufræðingurinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.