Náttúrufræðingurinn - 2020, Blaðsíða 55

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
275
Ritrýnd grein / Peer reviewed
FERÐIR NORÐLENDINGA
TIL OG FRÁ HÁLSAHÖFN
Við höfum hér horft til líklegra ferða
Austfirðinga suðvestur yfir jökul að
Hálsaskerjum með Hálsatind sem veg-
vísi og áfram niður eftir Staðardal að
útræðinu í Hálsahöfn. Þessi fengsæli
staður á einnig að hafa dregið að sér
Norðlendinga úr Þingeyjarsýslum og
Eyjafirði ef marka má örnefni og munn-
mæli síðari alda.
Ekki er nú ljóst hvaða leið Norð-
lendingar gætu hafa valið sér heiman
að inn yfir Vatnajökul og suður yfir
að Hálsahöfn. Líklegt má telja að ver-
menn úr Þingeyjarsýslum hafi farið um
Möðrudal og þaðan suður yfir Brúar-
jökul, sem lítið fór fyrir fyrstu fimm
aldirnar frá landnámi. Þar er jökull-
inn lægstur og á síðustu öld varð til
nýnefnið Norðlingalægð, líklega hjá
þátttakendum í sænsk-íslenska rann-
sóknaleiðangrinum á fjórða áratug
aldarinnar.21 Eyfirðingar og Suður-Þing-
eyingar gætu líka hafa lagt leið sína inn
úr Bárðardal og upp á Dyngjujökul við
Kistufell og sveigt af Kverkfjallahrygg
austur að Hálsatindi og Staðardal (17. og
18. mynd).
Um þetta segir Sigurður Þórarinsson
meðal annars í Lesbók (bls. 400–401):6
Leiðin þvert norður yfir jökulinn var
einkum farin af Norðlingum, sem fóru
til verstöðva við Hálsaós í Suðursveit
… Sameiginlegt þeim leiðum, sem
hjer hafa verið nefndar, er það, að þær
sneiða fram hjá skriðjökultungunum
suður úr Vatnajökli og liggja eftir jök-
ulvana landi beint á hjarnsvæðin,
enda eru skriðjöklar þeir, er ganga
suður úr Vatnajökli, torfærir eða ófærir
hestum. Aftur á móti eru hjarnsvæðin
fær hestum og sama er að segja um
hina tiltölulega sljettu skriðjökla, er
ganga niður á hásljettuna norðan
jökulsins. Orsakirnar til þess, að
Vatnajökulsvegirnir úr Hornafirði og
Öræfum lögðust niður voru einkum
þær, að framskrið skriðjöklanna síð-
ustu 3–4 aldirnar tók af vegina upp á
hjarnsvæðin. Þessari orsök er þó ekki
til að dreifa um leiðina úr Suðursveit
upp á Heinabergsjökul [Skálafells-
jökul]. Þá leið hefur aldrei tekið af
vegna skriðjökla. Sú leið lagðist niður
einkum af þeim orsökum, að Fljóts-
dælir og Norðlingar hættu að sækja
sjó frá Hálsahöfn ...
Um ástæður þess, skipsskaðann
1573 og breytt lendingarskilyrði, fjallar
Sigurður síðar í greinum sínum (bls.
415–417).6
Eins og fyrr er getið eiga Norð-
lingar að hafa komið niður á Hálsasker
sunnan við rætur Skálafellsjökuls, og
telja menn sig eigi alls fyrir löngu sem
og nýverið hafa séð götutroðninga inn
af Staðardal (19. og 20. mynd). Munn-
mælasögum sem lúta að þessu hefur
Daniel Bruun safnað í Suðursveit og að
15. mynd. Horft inn yfir Jökulsá í Fljótsdal
til Norðurdals þar sem leiðin lá áleiðis suður
yfir Vatnajökul. Snæfell er þar öruggur veg-
vísir. – A view across Jökulsá in Fljótsdalur
towards Norðurdalur where the track lead
towards Vatnajökull. There Snæfell (1833 m)
is a secure compass. Ljósm./Photo: Hjörleifur
Guttormsson 2018.
16. mynd. Kleifarskógur vestan Jökulsár.
Gatan frá Ófæruseli inn eftir skóginum sést
á myndinni. Innstu bæir í Norðurdal sýnileg-
ir í fjarska. – Kleifarskógur west of Jökulsá.
Visible is the track from Ófærusel through the
birch forrest and the innermost farms in Norð-
urdalur far to the right. Ljósm./Photo: Hjörleifur
Guttormsson 2007.