Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 2020, Blaðsíða 27

Náttúrufræðingurinn - 2020, Blaðsíða 27
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags 247 1,20 1,10 1,00 0,90 0,80 0,70 0,60 0,50 0,40 0,30 0,20 0,10 0,00 0,90 0,80 0,70 0,60 0,50 0,40 0,30 0,20 0,10 0,00 1,20 1,10 1,00 0,90 0,80 0,70 0,60 0,50 0,40 0,30 0,20 0,10 0,00 1,20 1,10 1,00 0,90 0,80 0,70 0,60 0,50 0,40 0,30 0,20 0,10 0,00 Jarðvegur Soil Jarðvegur / S oil B erghlaupsurð / R ock slide debris K-920 / Eldgjá 939 1,50 1,40 1,30 GLVS-03VS-02VS-01 Eldfell 1973 Foksandur Eolian sand Foksandur / Eolian sand K-920 K-920 LNL 877 Dálítið er af ljósara gleri í bland (<5%). Dálítið er um glær korn með svörtum innlyksum í sýninu. Sýnið er nokkuð jarðvegsblandað. Fremur illa aðgreint. Svo er að sjá sem talsvert sé af gleri í sýninu, sem gæti átt uppruna í Kötlu. Sýni úr neðra lagi á 127 cm dýpi: Ljós- móbrúnt-mógræn fínkorna gjóska. Talsvert er um staflaga (ílöng) glerkorn en mest af þeim er þó misblöðrótt glerkurl. Kristallar í gjóskunni eru alláberandi, <5–6%. Ljós súr, ílöng korn eru til staðar í litlum mæli, <3%. Gjóskan er lítið núin og er sýnið mjög hreint. Segja má með allmikilli vissu að hér sé um Landnámslagið (LNL) frá 877 e.Kr. að ræða. Gryfja VS-03 Sýni er tekið á 106 cm dýpi, ekki nógu gott til að þekkja gjóskulagið með vissu. Hugsanlega gæti hér verið um að ræða gjóskulagið K-920. Sé hér um LNL að ræða, eins og Magnús nefnir og flest bendir til, er lík- legast að Kötlugjóskan í efra laginu til- heyri annaðhvort K-920 eða Eldgjá-1 frá 939. Með hliðsjón af útbreiðslu er lík- legra að um K-920 sé að ræða, sem barst aðallega til vesturs. GJÓSKURANNSÓKN GUÐRÚNAR LARSEN Niðurstöðum Magnúsar Á. Sigur- geirssonar ber ágætlega saman við eldri rannsókn í Vestmannaeyjum. Guðrún Larsen mældi upp snið og kannaði og lét efnagreina gjóskulög á Heimaey í tengslum við uppgröft á rústum fornbæjarins þar (6. mynd).26,27 Eitt af sniðunum er í Herjólfsdal, í golf- vallargryfju á Helgafellshrauninu, 150 metrum utan við Mykitaksurðina. Þar eru nokkur gjóskulög. Tvö þau efstu eru að mati Guðrúnar landnámslagið og Kötlulagið yfir því. Um Kötlulagið segir hún: „Svarta gjóskulagið er hluti af Kötlulagi, eldra en Eldgjá 934 og yngra en Landnámslag.“ Á síðari árum hefur þetta lag verið nefnt K-920. Undir landnámslaginu eru þrjú dökk gjósku- lög sem ekki sjást í sniðunum á Myki- taksurðinni, líklega vegna þess að þau eru eldri en urðin. Lýsingum Magnúsar Á. Sigurgeirssonar ber vel saman við lýsingar Guðrúnar, eins langt sem þær ná. Nú þarf að taka fram að á síðustu árum hefur aldur landnámslagsins og Eldgjárgossins verið endurskoðaður og eru nýju ártölin, Landnámslag 877 og Eldgjá 939, notuð hér.28 NIÐURSTÖÐUR Mykitaksgrjót er framhlaupsurð sem hljóp úr brattri klettahlíð Háarinnar í Herjólfsdal út á Helgafellshraunið sem fyrir var í dalnum. Jarðvegur myndaðist ofan á urðinni í tímans rás og í honum má finna tvö gjóskulög auk gjósku úr Heimaeyjargosinu 1973. Neðsta lagið er landnámslagið frá 877, lag litlu ofar er líklega úr Kötlugosi frá því um 920. Á milli þeirra er 7 cm þykkt jarðvegslag sem myndast hefur á 40–45 árum. Milli urðarinnar og landnámslagsins er aftur 20 cm jarðvegslag. Ef gert er ráð fyrir sama þykknunarhraða jarðvegs á áratug- unum fyrir og eftir landnámsgosið fæst að Mykitakshlaupið sé um 120 árum eldra en landnámslagið, og þá frá 750–760. Mykitaksgrjót er efnismikil urð eða tæplega 500.000 m3. Einhvern tíma á miðöldum hófst mikill uppblástur á Heimaey, líklega í tengslum við jarð- vegseyðingu á Helgafellshrauninu. Sandlag huldi jarðveg og gróður í urðinni. Sums staðar í skjóli við stór- grýti varð það allt að metri á þykkt. Seinna dró úr sandblæstrinum, urðin greri og jarðvegur tók að myndast á ný. Engin gjóskulög finnast í þessum hluta fyrr en efst í jarðveginum þar sem Eld- fellsgjóskan er áberandi. Engin skriðu- 6. mynd. Jarðlagasniðið sýnir tengingu gryfja sem grafnar voru ofan á Mykitakshlaupinu og tengsl við golfvallargryfju Guðrúnar Larsen (1984) þar skammt frá. Staður gryfjanna er sýndur á 5. mynd. Golfvallargryfjan var á Helgafellshrauninu skammt utan myndar. Nákvæm staðsetning er ekki fyrir hendi. Gjóskulög eru sérstaklega merkt inn á sniðið. – Soil sections. For location see fig. 5. Sendinn Jarðvegur / Sandy soil K-920 / Eldgjá 939 LNL 877 Gjóska / Brown tephra Gjóska / Black tephra Gjóska / Black tephra Ritrýnd grein / Peer reviewed
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88

x

Náttúrufræðingurinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.