Náttúrufræðingurinn - 2020, Blaðsíða 28

Náttúrufræðingurinn
248
lög fundust í jarðvegssniðunum og mjög
lítil ummerki eftir hrun úr björgunum,
einungis fáeinir smásteinar.
Fátt er hægt að fullyrða um Herj-
ólfshaug þar sem hann er horfinn fyrir
löngu vegna efnistöku og umsvifa í
dalnum. Urðin hljóp úr hlíðum Dal-
fjalls og niður á Helgafellshraun. Sam-
kvæmt gömlum lýsingum gæti hún hafa
verið um 60.000 m3. Sagnir eru um að
urðarhaugurinn hafi myndast í skriðu-
hlaupi á sögulegum tíma. Um sann-
leiksgildi þeirra verður ekkert fullyrt
en gamlar lýsingar á gróðri og jarðvegi í
haugnum benda þó til þess að hann hafi
verið yngri en Mykitakshlaupið.
ENGLISH SUMMARY:
The Herjólfshaugur and Mykitaks-
grjót rock slides/fall. Tvo rock slides
in the Heimaey island, in the Vest-
mannaeyjar archipelago, S-Iceland.
According to the Book of Settlement
Herjólfur Bárðarson was the first Norse-
man to settle down in the Vestmannaey-
jar Islands. He built his farm in the Her-
jólfsdalur valley, a small valley in the
Heimaey island, the main island of the
Vestmannaeyjar archipelago. Heimaey
is a young volcanic island that was cre-
ated 6000 years ago in an eruption that
joined into one several pre-existing
cliffs or islands to the north and south.
It started as an explosive submarine
eruption that formed a crater island.
Then the eruption mode changed and
it became an effusive event producing
lava, forming the volcanic lava cone the
Helgafell Mountain. At the same time
Herjólfsdalur was formed when the
lava flow filled a small inlet between the
hyaloclastite formations the Háin and
the Dalfjall cliffs and turned it into a
valley as it is today.
In Herjólfsdalur there are evidences
of two rock slides called Mykitaks-
grjót and Herjólfshaugur. Mykitaksgrjót
is the larger one around 500.000 m3 in
volume. The rock debris originate in the
near vertical slopes of Háin and have
collapsed onto the nearly horizontal
Helgafell lava forming a thick deposits
of debris with grain size varying from
fine silt to large rocks (clasts). Later
thin layers of soil covered the rock slide
deposit. Using tephrochronology the
age of the rock fall debris is 1250 years,
so it fell around AD 750. The only per-
manently flowing spring of Heimaey
was connected to Mykitakshlaup. The
rock fall debris was the aquifer behind
the spring. It served as the most impor-
tant drinking water well in the island
for ages. Now it has been destroyed.
Herjólfshaugur is the smaller slide.
It was a heap of rocks originated in the
slopes of the Dalfjall Mountain. It was
around 60.000 m3 in volume according
to old descriptions. It has now disap-
peared after excavation of material due
to mining. According to old descriptions
it seems younger than Mykitaksgrjót.
Herjólfur og Vilborg13
Sagan segir að í fyrndinni hafi maður nokkur að
nafni Herjólfur búið í dal þeim á Vestmannaeyjum
sem síðan er nefndur Herjólfsdalur. Er dalur sá á þrjá
vegu umkringdur háum fjöllum og veit hann móti
haflandsuðri, vestan til á Heimaeyju, sem svo er kölluð;
bær Herjólfs stóð í dalnum vestanverðum undir háu og
snarbröttu hamrafjalli. Hann var sá eini af eyjarbúum er
hafði gott vatnsból nærri bæ sínum og komu því margir
þangað til að beiðast vatns, en hann vildi engum unna
vatns nema við verði. Sagt er að Herjólfur hafi átt dóttur
eina sem Vilborg hét, og var hún að skapferli ólík föður
sínum og þótti henni hann harðdrægur er hann seldi
nábúum sínum vatnið. Stalst hún því til þess oft á nóttum
þegar karl ei af vissi að gefa mönnum vatn.
Einhverju sinni bar svo við að Vilborg sat úti nálægt
bænum og var að gjöra sér skó. Kom þá hrafn til hennar og
tók annan skóinn og fór burtu með hann. Henni þótti fyrir
að missa skó sinn, stóð upp og fór á eftir hrafninum, en er
hún var komin spölkorn frá bænum féll skriða undra mikil
niður úr fjallinu og yfir bæ Herjólfs sem þá var í bænum og
varð undir skriðunni. En Vilborg átti hrafninum líf sitt að
þakka; en það sem til þessa bar var það að hún margsinnis
hafði vikið hröfnum góðu, og voru þeir því orðnir henni
svo handgengnir. ... Í Herjólfsdal við ofanverða grjóthrúg-
una sem féll á bæinn er enn tær vatnslind sem aldrei þrýtur
þó alstaðar annarstaðar verði vatnsskortur. …
Lindin20
Millum Háarinnar og Dalfjalls … kemur kriki eður
dalverpi, nefndur Herjólfsdalur, hvar Herjólfur … reisti
bústað sinn í landnámstíð, en skriða skyldi síðan hafa
fallið yfir bæinn úr Dalfjalli, sem enn nú er þar fyrir
sjónum, í feikistórri dyngju … Skammt eitt frá dyngjunni
sprettur fram fögur vatnslind (uppspretta rennandi),
hlaðin til beggja hliða og yfir um reft með stórum blágrýt-
issteinum, með þykku grasþaki frá fornöld bersýnilega.
(Það er í almæli, að Herjólfur hafi það gera látið). Hálf-
bognir drengir feta þar inn eftir, samt veit enginn, hvað
langt þessi snotra bygging nær eður hvar hennar upptök
eru. Hingað er á sumrum af mörgum eyjarbúum vatn sótt
á hestum, langan veg, og allar kýr eyjarinnar, á þeim tíma,
þangað reknar einu sinni á degi hverjum. NB: Árshringinn
út láta danskir hér sækja vatn á hestum hingað …
Þjóðsögur og sagnir um Herjólfshaug
Ritrýnd grein / Peer reviewed