Þjóðmál - 01.09.2018, Qupperneq 26

24 ÞJÓÐMÁL Haust 2018
Sá árangur var engin tilviljun. Hann náðist
með margvíslegum og stefnumiðuðum
aðgerðum yfir nokkur ár, meðal annars með
setningu neyðarlaga, með innleiðingu
fjármagns hafta í nóvember 2008, með
baráttu grasrótar samtaka og stjórnmála­
manna sem á endanum leiddi til þess að
dómstólar skáru úr um ágreiningsmál tengd
Icesave­reikningunum og vísuðu þar kröfum
breskra og hollenskra stjórnvalda á bug, með
endurskipulagningu skulda heimila með
Leiðréttingunni og með skýrri stefnumörkun,
sem leiddi til trúverðugrar áætlunar um
losun fjármagnshafta, sem skilaði ein stökum
árangri í alþjóðlegri fjármálasögu að mati
lögmannsins Lee C. Buchheit, ráðgjafa
íslenskra stjórnvalda í málinu. Þegar upp
var staðið hagnaðist ríkissjóður um sem
nemur 9% af vergri landsframleiðslu að mati
Alþjóðagjaldeyrissjóðsins og munar þar
miklu um stöðugleikaframlögin. Margt má
læra af og hér verða nefnd nokkur dæmi.
Ríkisvæðum ekki skuldir
Seðlabankastjóri lýsti því yfir í viðtali í október
2008 að ekki kæmi til greina að greiða skuldir
óreiðumanna. Fyrir fall bankanna var sú stefna
mótuð að ríkisvæða ekki skuldir einkaaðila
(e. ring­fence the sovereign). Neyðarlögin voru
viðbragð í þeim anda þar sem innstæður
voru gerðar að forgangs kröfu, en það var
forsenda þess að Icesave­reikningarnir
voru greiddir að fullu án aðkomu ríkisins.
Nýir bankar voru stofnaðir og innstæður
og innlendar eignir fluttar þangað úr föllnu
bönkunum.
Þessi stefnumótun, um að taka ekki á sig
skuldir einkaaðila, reyndist farsæl og dæmi
um óvenjuleg en skynsamleg viðbrögð.
Óvenjuleg með hliðsjón af því að önnur ríki
fóru þá leið að bjarga bönkum eða taka á sig
aðrar skuldbindingar og koma með því móti í
veg fyrir frekari röskun á mörkuðum.
Traustar upplýsingar forsenda
ígrundaðra ákvarðana
Það segir sína sögu að í haftalosunaráætlun
stjórnvalda frá árinu 2011 voru slitabúin ekki
nefnd, en þau reyndust vera stærsta einstaka
vandamálið við losun hafta. Ástæða þess er
einföld. Stjórnvöldum varð ekki ljóst fyrr en
árið 2012 að slitabúin myndu skapa vanda
við losun hafta yrði ekkert að gert. Breyta
þurfti lögum í byrjun árs 2012 þar sem slita­
búin voru felld undir höftin en áður höfðu
þau verið undanþegin þeim.
Í lok árs 2012 kom Júpíter­minnisblaðið út, en
þar var endurmat á erlendri stöðu þjóðar­
búsins, samið af áhugamönnum úti í bæ,
þar á meðal greinarhöfundi. Meðal annars
var fjallað um það að skuldaskil slitabúanna
myndu skapa mun meiri vanda en áður var
talið. Þarna varð stærðargráða vandans ljós.
Í Júpíter­minnisblaðinu var einnig fjallað um
svokallaða gjaldþrotaleið, en það var leið að
því markmiði að tryggja sem best hagsmuni
almennings á Íslandi, nokkuð sem átti eftir
að koma við sögu í alþingiskosningunum
vorið 2013. Þegar Júpíter­minnisblaðið kom
út höfðu kröfuhafar Glitnis og Kaupþings
gert frumvarp að nauðasamningi og biðu
staðfestingar Seðlabankans í von um að
geta lokið nauðasamningi. Með umfjöllun
um endurmat á erlendri stöðu þjóðarbúsins
og aðferðafræði kröfuhafa, einkum erlendra
vogunarsjóða, kom Júpíter­minnisblaðið
í veg fyrir nauðasamninga Glitnis og
Kaupþings haustið 2012. Stjórnvöld höfðu
einfaldlega ekki traustar upplýsingar til að
styðja við ákvarðanatöku.
Á undanförnum áratug hefur komið í ljós að
söfnun og úrvinnslu upplýsinga hjá íslenskum
stjórnvöldum var ekki háttað eins og best
varð á kosið á þessum tíma. Með aðstoð
Alþjóða gjaldeyrissjóðsins er staðan mun
betri nú en áður.