Þjóðmál - 01.09.2018, Qupperneq 69

ÞJÓÐMÁL Haust 2018 67
Hagnaður fiskvinnslu sem grundvöllur
veiðigjalds á þá sem stunda fiskveiðar
Vert er að taka það til sérstakrar umhugsunar
hvort það er rétt að telja hagnað af vinnslu
fisks til stofns veiðigjalds sem lagður er á þá
sem veiða fisk.
Lög um veiðigjald byggja á þeim grundvelli
að gjaldið sé innheimt sem endurgjald fyrir
aðgang að fiskveiðiauðlindinni. Þetta kemur
fram víðs vegar í lögskýringargögnum
með frumvarpi að lögum um veiðigjald nr.
74/2012 og síðari breytingum á lögunum.
Gildandi fyrirkomulag felur í sér að hagnaður
í óskyldum rekstri, þ.e. vinnslu fisks, kemur
til útreiknings á stofni veiðigjalds á þá sem
veiða fisk. Í einhverjum tilvikum eru útgerðir
og vinnslur reknar sem eitt fyrirtæki eða eru
hluti af samstæðu, en það gildir um mikinn
minnihluta þeirra sem greiða veiðigjald.
Gildandi fyrirkomulag er því ekki ólíkt því ef
hagnaður Mjólkursamsölunnar væri reiknaður
til grundvallar skatti á mjólkurbændur eða ef
hagnaður Sláturfélags Suðurlands kæmi til
grundvallar skatti á kjötbændur.
Þetta hefur þær afleiðingar að virðisaukning
sem verður til hjá fiskvinnslum hækkar
stofn veiðigjalds á þá sem veiða fiskinn.
Erfitt er að sjá hvernig það samræmist
þeirri grundvallarhugmynd laganna að
veiðigjald sé endurgjald fyrir aðgang að
fiskveiðiauðlindinni. Stofn veiðigjalds byggir
í raun á hagnaði í atvinnugrein sem hefur
ekkert með aðgang að fiskveiðiauðlindinni
að gera vegna þess að fæstar útgerðir eiga
vinnslu. Fiskvinnsla er atvinnugrein sem er
afleidd af fiskveiðum og byggir hagnað sinn
að mestu leyti á því að auka útflutnings­
verðmæti fisks. Það er m.a. gert með því að
auka hagkvæmni í vinnslu og markaðssetja
íslenskan fisk erlendis. Aukinn hagnaður í
vinnslu hefur því ekki alltaf þær afleiðingar
að hagnaður aukist hjá útgerðum og kann
þetta því að leiða til aukinnar skattheimtu á
útgerðir sem tekur ekki mið af afkomu þeirra.
Þannig á sér stað form af samsköttun milli
tveggja atvinnugreina sem er einsdæmi í
skattlagningu á atvinnugrein.
Það væri til þess fallið að gera skattlagningu
á útgerðir gagnsærri og skýrari að binda
stofn veiðigjalds einungis við hagnað af
fiskveiðum en ekki hagnað af fiskvinnslu. Við
lagasetningu af því tagi þyrfti að huga að því
að í sumum tilvikum fer vinnsla fisks fram
innan skips og aðskilja þyrfti hagnað af slíkri
vinnslu frá stofni veiðigjalds.
Breyting af þessu tagi þyrfti ekki að vera
flókin og gæti falið í sér talsverða réttarbót.
Slík breyting gæti haft í för með sér hvata
fyrir aðila innan greinarinnar, sem eiga bæði
útgerð og vinnslu, til þess að selja fiskinn
til vinnslunnar á lágu verði svo að stofn
veiðigjalds lækki. Reglur skattaréttarins um
milliverðlagningu ættu þó að taka á slíkum
brögðum. Enn fremur þyrfti að hafa í huga
við slíka lagasetningu að stærstu einstöku
greiðendur veiðigjalds eiga flestir líka vinnslu.
Ef innheimta á jafnhátt veiðigjald og gert
er í gildandi fyrirkomulagi þyrfti að hækka
veiðigjald á útgerðir. Passa þyrfti að sú
hækkun skaðaði ekki minni útgerðir um of.
Ónákvæmni útreiknings
á arðbærni veiða (afkomuígildi)
Eins og að framan greinir er stofni veiðigjalds
deilt niður á fisktegundir miðað við hversu
arðbært er að veiða þær í hlutfalli við þorsk
(afkomuígildi). Ákveðinn galli við þá aðferð
að reikna út arðbærni við veiðar á hverri fisk­
tegund fyrir sig er að aðferðin þarf töluvert
mikið gagnamagn til þess að útreikningarnir
taki mið af raunverulegri framlegð við veiðar
á hverjum nytjastofni fyrir sig.
Þetta hefur þau áhrif að tegundir sem eru
veiddar í litlu magni eru með óstöðugt
veiðigjald, þ.e.a.s. það breytist með handa­
hófskenndum hætti frá ári til árs, vegna
þess að afkomustuðlarnir byggja á litlu og
óstöðugu gagnamagni. Þetta á sérstaklega
við um tegundir sem eru fyrst og fremst
veiddar sem meðafli, eins og t.d. gulllax. Því
meira sem nytjastofn er veiddur, þeim mun
meira er gagnamagnið og þar af leiðandi
útreikningurinn nákvæmari.