Þjóðmál - 01.09.2018, Blaðsíða 50

48 ÞJÓÐMÁL Haust 2018
Fredrik Kopsch
Vernda starfsleyfisveitingar stjórnvalda
neytendur eða framleiðendur?
Starfsleyfisveitingar stjórnvalda hafa verið mér
afar hugleiknar undanfarið. Til að mega starfa
á mínum starfsvettvangi, húsnæðismarkaðnum,
þarf að sækja um mörg mismunandi leyfi og
alltaf eru það ríkisstofnanir sem veita þau. Eitt
dæmi um slíkt er rafvirkjun og annað dæmi
er sala á húsnæði, þ.e. fasteignasala. Mörg
dæmi er líka að finna í öðrum starfsgreinum
og fara þau eftir því hvaða land er skoðað.
Ef við lítum til alls heimsins sjáum við að alls
kyns starfsemi og störf eru háð leyfum, svo
sem hárgreiðsla, húðflúrun og húsamálningar;
listinn er óralangur.
Eitt er það sem næstum allar kröfur um starfs­
leyfisveitingar eiga sameiginlegt: ástæðan
sem gefin er fyrir þeim er nær alltaf neytenda­
vernd. En hversu oft á það við rök að styðjast?
Tökum dæmin tvö af sænska fasteigna­
markaðnum, rafvirkjun og fasteigna sölu,
og reynum að skilja í hvaða mæli leyfi til að
starfa í þessum greinum verndar neytendur.
Í Svíþjóð þarf fólk í báðum þessum starfs­
greinum tilskilda menntun til að mega starfa
við þær. Þetta segir fólki auðvitað að þeir sem
starfa við þetta hafi til að bera nauðsynlega
kunnáttu til að vinna gott verk. Ef við hugsum
ekki frekar út í þetta, sem fæstir gera, virðast
starfsleyfisveitingarnar eiga rétt á sér.
En spyrjum okkur nokkurra spurninga. Hvað
getur farið úrskeiðis ef einhver sem ekki
hefur leyfi vinnur verkið?
Höldum okkur við þessar tvær starfsgreinar.
Ef maður sem ekki hefur leyfi til að vinna sem
rafvirki (og er óþjálfaður) leggur rafmagn í
húsinu okkar brennur húsið í versta falli. Ef
maður sem ekki hefur leyfi til að vinna sem
fasteignasali selur okkur hús, hvað getur þá
gerst? Að mínu mati ekkert sérstakt.
Ein af rökunum sem ég hef heyrt eru þau að
leyfislaus fasteignasali fái ef til vill ekki besta
verðið fyrir húsið sem hann selur fyrir ykkur
eða að þið þurfið að greiða of hátt verð fyrir
eitthvert hús. Þessi rök hvíla vitaskuld á þeirri
ályktun að fasteignasalinn hafi vald til að hafa
áhrif á lokaverðið (sem er rangt) og að þið
vitið ekki hvað þið eruð tilbúin að greiða fyrir
húsið (en að eins og fyrir eitthvert kraftaverk
viti fasteignasalinn það).
Mikill munur er á þessum dæmum. Svo
virðist sem að í sumum starfsgreinum gæti,
í þágu neytendaverndar, þurft starfsleyfi frá
stjórnvöldum (þ.e. til að starfa sem rafvirki
því annars gæti húsið ykkar brunnið). Ég
myndi halda því fram að sú ályktun sé röng.
Ef ekki væru starfsleyfisveitingar stjórnvalda
í dæminu um rafvirkjann, er þá útilokað að
markaðstengdar starfsleyfisveitingar væru
mögulegar? Ég myndi segja að mjög líklegt
væri að þær yrðu til. Flestir húseigendur
tryggja heimili sín og slík trygging nær
yfirleitt til bruna af völdum rafmagnsbilunar.
Á markaði þar sem næstum hver sem er gæti
unnið við rafmagn myndi húsum sem brenna
sennilega fjölga. Til að tryggja hagsmuni sína
myndu tryggingafyrirtæki krefjast þess að öll
vinna við rafmagn væri unnin af rafvirkja með
starfsleyfi og þannig yrði til markaður fyrir
útgáfu starfsleyfa.
Ríkisvaldið