Þjóðmál - 01.09.2018, Side 51

ÞJÓÐMÁL Haust 2018 49
Ef til vill verða þessi rök skýrari ef við skoðum
annað og öfgakenndara dæmi. Tökum dæmi
af fólki sem vinnur í öðrum starfsgreinum,
hárgreiðslumeistara og skurðlækni. Báðir
þessi aðilar þurfa í sumum löndum starfsleyfi
til að mega vinna við þetta (í síðara tilvikinu
í næstum öllum löndum). Báðir vinna þeir
líka verk sitt á líkömum ykkar en gífurlegur
munur er á alvarleikanum ef eitthvað fer
úrskeiðis. Ef sá fyrri gerir mistök þurfið þið í
versta falli að ganga með húfu eða hatt í einn
mánuð. Ef hinn síðari gerir mistök eru það í
versta tilviki síðustu mistökin sem þið verðið
fyrir. Hvað myndi gerast ef ekkert starfsleyfi
þyrfti til að vinna við þessar tvær greinar?
Hugsum okkur að ég opni hárgreiðslustofu
á morgun. Ég gæti í fyrstu fengið nokkra
viðskiptavini en brátt bærist út að ég væri
verri hárgreiðslumaður en flestir aðrir á
markaðnum og hárgreiðslustofan mín yrði
ekki langlíf. Ástæðan fyrir því að ég fengi
viðskiptavini þótt ég kunni ekkert til verka
í hárgreiðslu er sú að gjaldið fyrir mistök er
lágt (fyrir viðskiptavininn) og gjaldið fyrir
að leita sér upplýsinga um hæfni mína er
hátt (eða að minnsta kosti nógu hátt til
að viðskiptavinirnir slepptu því að leita að
þessum upplýsingum). Hugsum okkur svo
að ég færi að vinna sem skurðlæknir á nýju
læknastofunni minni. Fengi ég viðskiptavini?
Sennilega ekki. Gjaldið fyrir mistök er svo
hátt að allir viðskiptavinir myndu leggja í
kostnað við að spyrjast fyrir um hæfni mína.
Auk þess myndu hæfir skurðlæknar á þessum
markaði hafa tilhneigingu til að koma sér upp
einhvers konar staðfestingu á hæfni sinni til að
draga úr kostnaði væntanlegra viðskiptavina
– og einkastarfsleyfisveiting gæti orðið að
veruleika.
Ef starfsleyfisveitingar stjórnvalda vernda í
raun ekki neytendur, hvers vegna eru þær þá
við lýði? Svarið fyrir flestar starfsgreinar sem
háðar eru leyfisveitingu snýr líklega að hinum
aðilunum, framleiðendum. En hvað græða
framleiðendur á leyfisveitingum?
Eitt af uppáhalds líkönum mínum til að skilja
fyrirtækja­ eða markaðssamkeppni er fimm
krafta líkan Porters. Á markaði þar sem fimm
kraftar Porters eru sterkir er samkeppni hörð
og hagnaðarvon fyrirtækja lítil.
Einn þessara krafta sem hefur áhrif hér er
Hætta á inngöngu nýrra aðila. Því auðveldara
sem það er að öðru jöfnu fyrir ný fyrirtæki
að koma inn á markaðinn, þeim mun minni
verður hagnaðarvonin. Leyfisveitingar og
menntunarkröfur eru góð leið til að draga
úr hættu á nýjum markaðsaðilum, þar sem
þetta hækkar kostnaðinn við að koma inn
á markaðinn. Það þýðir að leyfisveitingar
draga úr samkeppni og tryggja fyrirtækjum
sem eru þegar á markaðnum meiri hagnað.
Ekki ætti að koma á óvart að það eru yfirleitt
fyrirtæki sem þegar eru á markaði sem tala
fyrir leyfisveitingum en sjaldan neytendur
eða einhverjir aðrir.
Hvað þýðir þetta fyrir neytendur?
Leyfisveitingakerfi sem sögð eru stuðla að
neytendavernd koma sér líklega, þegar allt
kemur til alls, illa fyrir neytendur vegna þess
að þau draga úr samkeppni sem leiðir til
hærra verðs og minni nýsköpunar en frjáls
markaður myndi bjóða upp á.
Höfundur er lektor í fasteignafræðum
við Háskólann í Lundi.
Leyfisveitingakerfi sem sögð eru stuðla að neytendavernd koma sér líklega, þegar
allt kemur til alls, illa fyrir neytendur vegna þess að þau draga úr samkeppni sem
leiðir til hærra verðs og minni nýsköpunar en frjáls markaður myndi bjóða upp á.