Þjóðmál - 01.09.2018, Síða 85

ÞJÓÐMÁL Haust 2018 83
Mikið hefur verið rætt og skrifað um ríkisvaldið,
bæði nú og á fyrri tímum. Ríkisvaldið tekur
víða mikið pláss og þeir sem stjórna því ráða
oft töluverðu um það hvernig samfélagið
er skrúfað saman. Það er því ekki skrýtið að
margar bækur séu til sem fjalla um uppruna,
eðli og gangverk ríkisvaldsins.
Fyrir frjáls hyggjumenn er skilningur á
ríkisvaldinu mikilvægur. Það er jú óvinurinn
– andstæðingur hins frjálsa framtaks, frelsis
og samfélags. Vissulega starfrækir ríkisvaldið
ákveðnar stofnanir sem að nafninu til verja
eignir, refsa glæpamönnum og greiða úr
ágreiningsmálum. Samhliða því stundar ríkis­
valdið samt alltaf rányrkju á stórtækan og
skipulegan hátt, bannar fórnarlambalausa iðju
og er endalaus uppspretta átaka um hver eigi
að fá að ráða. Sá sem ræður yfir stóru ríkis­
valdi ræður yfir öllum innan landamæra þess.
Hér verður farið stuttlega yfir nokkrar bækur
sem fjalla um ríkisvaldið á ýmsan hátt – hvað
það er og hvað það er ekki. Það mætti kalla
þetta leslista frjálshyggjumannsins en klapp­
stýrur ríkiseinokunar hefðu vissulega gott af
því að kynna sér gagnrýnin skrif um goðið
sitt.
En við byrjum á stuttri hugleiðingu.
Ríkisvaldið – uppruni, eðli og innræti
Ríkisvaldið sem hugmynd, stofnun og
fyrirbæri hefur lengi vafist fyrir stjórnmála­
heimspekingum. Þeir vita ekki alveg hvað
þeir eiga að gera við það. Á að lofa það
eins og trúarlegt yfirvald og framlengingu
guðanna að hætti forn­Egypta? Á að bölva
því eins og kaldrifjuðum kúgara eins og
þegnar Genghis Khan gerðu? Er ríkisvaldið
tæki sem má nota til góðra verka eða er
það fyrst og fremst barefli sem gæti á hverri
stundu lent í röngum höndum? Skiptir máli
hvernig stjórnkerfið er skrúfað saman eða eru
mismunandi stjórnarform bara hjúpur utan
um sama úrverkið? Er ríkisvald tímabundinna
umboðsmanna (lýðræði) betra en ríkisvald
konungborinna snobbhæna? Er það kannski
öfugt? Sitt sýnist hverjum.
Eitt er víst: Ríkisvaldið er umdeilt. Sumir vilja
stækka það en bara á meðan „rétta“ fólkið
situr við stjórnvölinn – vilja að Obama þenji
það út en Trump smækki það eða láti eins og
það sé lítið. Sumir vilja minnka það en bara
á meðan það kostar þá sjálfa ekki sporslur
– vilja að innflytjendur missi atvinnuleysis­
bæturnar svo að skattar þeirra sjálfra geti
lækkað.
Bækur
Geir Ágústsson
Hvað er ríkisvaldið og hvers
vegna þenst það út?
„Urge immediate abolition as earnestly as we may, it will, alas! be gradual abolition in the end.
We have never said that slavery would be overthrown by a single blow;
that it ought to be, we shall always contend.“
­ William Lloyd Garrison