Þjóðmál - 01.12.2019, Blaðsíða 68

66 ÞJÓÐMÁL Vetur 2019
Stíllinn
Bestu dæmin um þau sterku tök sem Andri
Snær hefur á íslenskri tungu koma fram
í myndlíkingum þar sem hann kemur
lesendum á óvart. Það kemur t.d. skemmti­
lega fram þegar hann líkir sambandi
mannsins við olíunotkun heimsins við það
samband sem Sæmundur fróði átti við sjálfan
Kölska (s. 200). Annað dæmi má taka af síðu
190 þar sem í raun má finna hinn rauða þráð
verksins, gagnrýni á umgengni mannsins við
náttúruna á nýliðinni öld og fyrstu tveimur
áratugum þeirrar sem við nú lifum:
„Núna erum við sjö milljarðar talsins,
við svindluðum á kerfinu og grófum
okkur niður á ævaforn jarðlög úr löngu
dauðum lífverum. Eins og særingamenn
þá röskuðum við ró þeirra með því að dæla
þeim aftur upp á yfirborðið, tendra bál og
beisla hundrað milljón ára gamalt sólskin
sem lá dormandi í iðrum jarðar. Við látum
eldinn lúta vilja okkar. Við rekum skipin mót
stormi og mokum upp fiskinum, þreskjum
kornið, reisum borgir og fljúgum yfir hafið
í málmdrekum, allt í krafti brunans. Þannig
hefur þetta stigvaxið í meira en tvær aldir
og aldrei verið meira en einmitt núna.“
Vísanir
Í bókinni er Andri Snær duglegur við að vekja
eldra efni, sem náð hefur flugi hjá öðrum
höfundum, til nýs lífs. Augljósasta dæmið
þar um er heiti bókarinnar sem augljóslega
vekur hugrenningatengsl við bók Steins
Steinarr, Tíminn og vatnið, sem út kom árið
1948. Önnur dæmi eru af augljósum vísunum
í upphafsorð fjórða hluta Heimsljóss þar sem
segir svo eftirminnilega:
„Þar sem jökulinn ber við loft hættir landið
að vera jarðneskt, en jörðin fær hlutdeild í
himninum, þar búa ekki framar neinar sorgir
og þessvegna er gleðin ekki nauðsynleg,
þar ríkir fegurðin ein, ofar hverri kröfu. “
Það mætti þó halda því fram að ákveðin
klifun felist í því að sækja í þessa víðfrægu
lýsingu oftar en einu sinni, eins og reyndin er
í bókinni. Þá er einnig rétt að nefna, jafnvel
þótt Andri Snær hafi talsvert svigrúm og
skáldaleyfi, að þá hefur mikil viðkvæmni ríkt
gagnvart notkun annarra höfunda á textum
nóbelskáldsins, sbr. dóm Hæstaréttar nr.
221/2007. Því má spyrja hvort höfundur hefði
ekki þurft að geta þess hvert hugsunin er
sótt, annaðhvort beint eða með aftanmáls­
grein. Í mati á þessu mun þó alltaf sannast að
oftast skiptir meira máli hver skrifar en hvað
er fest á blað.
Heimsósómi
Andra Snæ tekst snilldarlega til þegar hann
útskýrir hvernig kynslóðirnar tengja saman
ótrúlega vítt tímaskeið. Sá sem fæðist í dag
mun þekkja fólk sem fætt var á fyrri hluta
tuttugustu aldar og ef að líkum lætur mun
hann lifa inn á nýja öld, þá tuttugustu
og aðra. Þar mun viðkomandi tengja við
einstakling sem aftur mun hafa færi á því að
lifa aðra öld. Eða hvað?
Í þessum vangaveltum um tímana tvenna
og jafnvel þrenna liggur undirtónn sem er
málaður dökkum litum. Getur verið að það
verði engin öld á eftir þeirri sem nú stendur?
Sumstaðar glittir í slíkar hugmyndir. Að
minnsta kosti þannig að ef framtíðin muni
yfir höfuð eiga sér stað, þá verði hún ekki það
velsældarskeið sem við nú lifum.
„Ef við gerum ekkert verðum við kynslóðin
sem fékk paradís upp í hendurnar og rústaði
henni. Af því að við vorum föst í viðjum
hagsmuna og græðgi.“ (s. 260). Hann bendir
einnig á að hagvöxtur nútímasamfélagsins
sé drifinn áfram af kröftum sem tosi okkur í
ranga átt, þ.e. í átt frá paradísinni og í eyði­
legginguna. Hann gagnrýnir hugsunarhátt
þar sem það eru „talin jákvæð teikn þegar
bílainnflutningur eykst,“ og segir í raun að
það hafi verið vond tíðindi þegar nýr vegur
var lagður í gegnum Gálgahraun árið 2014
á grunni þarfagreiningar þar sem miðað var
við að „umferð myndi aukast úr 4000 bílum í
20.000 bíla á sólarhring.“ (s. 218).