Þjóðmál - 01.12.2019, Blaðsíða 45

ÞJÓÐMÁL Vetur 2019 43
Pattstaða á evrusvæðinu
Í erindi sem Macron Frakklandsforseti hélt
í september 2017 um framtíð sambandsins
kallaði hann eftir sameiginlegum fjárlögum
fyrir evrusvæðið og samræmingu á skatt­
kerfum og almannatryggingum evruríkjanna.
Næðu tillögur Macrons fram að ganga mundi
ójafnvægið í uppbyggingu evrusvæðisins
að hluta til leiðréttast. En um leið yrði líka
enn eitt skrefið tekið í átt að því að búa til
eins konar fjölþjóðlegt ríki á evrópskum
skala. Slíkt væri stórt veðmál gegn þeirri
þróun mála í Evrópu undanfarin 200 ár að
þjóðir kljúfi sig út úr fjölþjóðlegum ríkjum
og myndi þess í stað eigin þjóðríki. Slík voru
örlög Austur ríkis­Ungverjalands fyrir rétt
um hundrað árum; og Sovétríkjanna og
Júgóslavíu í lok kalda stríðsins. Stærri og
fjölbreyttari Evrópuríkin eru raunar þegar
í vandræðum með að halda úti sameigin­
legum ríkisfjármálum: Katalónía vill ekki
niðurgreiða fátækari héruð Spánar; Norður­
Ítalía vill ekki borga fyrir héruðin í suðri;
Englendingar kvarta yfir niðurgreiðslum til
Skota; og svo mætti áfram telja. Ef ráðstöfun
skattfjár innan landamæra núverandi aðildar­
ríkja er jafn miklum erfiðleikum háð og raun
ber vitni verður að efast um að samevrópsk
fjárlög séu æskilegt eða raunhæft skref.
Þá mundi slík þróun óhjákvæmilega vekja
áleitnar spurningar um lýðræðislegt aðhald.
Útséð er með að Evrópuþingið geti sinnt því
hlutverki sem skyldi. Ákvarðanir um ráðstöfun
þess fjár, sem úthluta þyrfti af samevrópskum
fjárlögum, yrðu því teknar í umhverfi þar sem
erfitt er að koma við hefðbundinni pólitískri
ábyrgð. Meginveikleiki Evrópusamrunans
hefur raunar alltaf verið sú rökvilla að hægt
sé að búa til eins konar yfirþjóðlegt lýðræði.
Beinar kosningar til Evrópuþingsins, sem
fóru fyrst fram fyrir rúmum fjórum áratugum,
voru einmitt tilraun til þess að leiðrétta þann
lýðræðishalla sem oft er talinn einkenna
sambandið. En eins og de Gaulle og fleiri
bentu á er lýðræðið samofið fullveldinu; það
á sér rætur í menningu og hefðum ákveðins
samfélags. Samevrópskt lýðræði verður alltaf
þversögn svo lengi sem engin er evrópsk
þjóðin.
Ýmsir hafa þó réttilega bent á að fullveldis­
hugtakið er stundum misnotað í Evrópu­
umræðunni. Ríki getur vissulega verið
fullvalda og verið aðili að sambandinu.
Lykilatriðið er hins vegar það að aðild breytir
því að sumu leyti hvernig ákvarðanataka fer
fram. Erfitt getur verið fyrir land að standa
gegn þrýstingi í ráðinu um samstöðu um
ákveðna stefnumótun. Þá geta aðildarríki
einfaldlega tapað atkvæðagreiðslu. Ríki
geta því þurft að lögleiða eitthvað sem þau
eru í grunninn ósammála. Afleiðingin er sú
að ákvarðanir eru í auknum mæli teknar í
Brussel og síðan afgreiddar heima fyrir án
þeirrar umræðu sem þyrfti að fara fram.
Lagasetning, sem ekkert ákall er um í sam­
félaginu og ekki talin þörf á, verður samt sem
áður að veruleika. Pólitísk umræða heima
fyrir verður veigaminni og innihaldslausari.
Margir hafa þá tilfinningu að valdið hafi
horfið af vettvangi stofnana þjóðríkisins til
Brussel, þar sem rödd þeirra heyrist síður.
Í öllu falli er augljóst að aldrei hefur verið
nægur stuðningur við tillögur um að setja
á fót umtalsverð sameiginleg fjárlög fyrir
evrusvæðið. Jafnframt er ljóst að mynt­
samstarfið getur ekki haldið lengi áfram
í óbreyttri mynd. Verði engin breyting á
núverandi stofnanafyrirkomulagi og nái lykil­
ríki eins og Frakkland og Ítalía ekki að koma á
einhvers konar jafnvægi í sínum hagkerfum,
sem geri þeim kleift að halda áfram með
evruna sem mynt, gætu einstaka ríki ákveðið
að draga sig út úr myntbandalaginu eða ytri
áföll valdið því að slíkt yrði óhjákvæmilegt.
Þá er ekki óhugsandi að ímynda sér endur­
komu marksins, frankans eða lírunnar; eða
þá skiptingu evrusvæðisins í tvö myntsvæði:
„germanskt“, með þátttöku þorra ríkja í
norðanverðri álfunni, og „rómanskt“, fyrir ríkin
í sunnanverðri álfunni. Hið síðarnefnda á sér
raunar enduróm í rómanska myntbanda­
laginu sem var við lýði milli 1865 og 1927.