Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2009, Blaðsíða 67

Minjar um sjósókn við Héraðsflóa
Hákarlaveiðar og verkun
Þær tegundir sem mest voru veiddar hér við
land lengst af voru þorskur, langa og ýsa, en
einnig selur, m.a. í hafísárum, að
ógleymdum hákarli, sem lengst stóð undir
úthaldi í útverum eystra, Seley og
Bjarnarey. Hákarlalýsi var verðmæt út-
flutningsvara. Algengt var að stunda
hákarlaveiðar eystra á fjögurra manna
förum þegar veitt var á lagvaði. í Norður-
Múlasýslu var hins vegar á 18. öld ekki
notað annað hákarlaveiðarfæri en gagn-
vaður. Einna lengst hérlendis hafa hákarla-
veiðar verið stundaðar á Vopnafirði, þar
sem þeim er sinnt enn í dag og gefst
ferðafólki þar kostur á að komast í róður.65
Hákarl var víða kasaður í malargryijum
við íjöruborð (Breiðaijörður, Vestfírðir),
klettagjótum í ljörum (Strandir), grjót-
skálum (Tjörnes) og moldargryijum (Beru-
fjörður, Papey, Hornafjörður).66 Síðast-
nefnda aðferðin var notuð víðar eystra svo
sem sjá má merki um á Skrápatanga á
Krossi í Mjóafirði,67 í Bjarnarey og á
Geldingsnesjum. Forvitnilegt er að heyra
um verkun hákarls í slíkum moldargröfum
eins og heimild finnst um frá Berufírði:68
Ekki var látið nægja að moka mold yfir þessar
grafir, því að jafnframt var höfð mold á milli
beitulaganna. Þegar haugurinn var rofmn, var
moldin svört sem tjara. Beiturnar voru
hengdar á rár með moldinni á og jafnvel klesst
á þær meiri mold, en fiskiflugan víaði í hana.
Þegar maðkarnir fóru að hreyfa sig, var
moldin orðin svo þurr, að hún hrundi niður og
þeir náðu þess vegna ekki að éta sig inn í líkið.
Þegar beiturnar voru orðnar harðar, var
moldarskánin skorin af og voru þær þá hreinar
eftir, en afskrápað hafði verið áður en kasað
var.
Selveiði er sá veiðiskapur sem lengst hefur
verið gert út á við Héraðsflóa. Voru þær
stundaðar frá Ketilsstöðum í Hlíð við
norðanverðan flóann fram undir 1980 og
sem hlunnindabúskapur frá Húsey í smáum
stíl allt til þessa.
Gerð og nýting verskálanna
Lúðvík Kristjánsson telur að verbúðir hafi í
öndverðu verið sömu gerðar víðast hvar á
landinu, en þegar komi fram á 19. öld verði
þær dálítið mismunandi. Með vísan í
Ásmund frá Bjargi og Friðrik Steinsson á
Eskifirði lýsir hann verskálum í Seley
þannig:
Verskálar í Seley vou flestir um 2,5x4 m eða
2,5x5 m. Mæniás hvíldi á gaflhlöðum.
Vegglægjan var einungis hellur. Langbönd
voru á sperrum og ýmist reisifjöl eða skarsúð,
sem tyrft var á. Dymar vom á hliðarvegg og
alltaf þar sem saman komu veggur og stafn.
Stórt set var inn í vegginn gegnt dyrum og
rúmuðust þar hlóðir og matarílát. Þá var
hringlaga strompur, sem var hærri en
mænirinn. Við innri enda skálans var hlaðinn
bálkur veggja á milli, á honum sváfu vermenn
tilfætis í einni flatsæng. Gluggi var á þekjunni
fyrir ofan bálkinn. Verskrínumar vom fyrir
framan hann og hafðar fyrir sæti.“ (sjá mynd)
[ísl. sjávarhættir 2, s. 438]
Síðan getur Lúðvík breytinga eftir 1890.69
Ástæða er til að bera þessa lýsingu saman
95 Lúðvík Kristjánsson. íslenzkir sjávarhœttir 3. Reykjavík 1983, s. 346.
96 Sama heimild, s.377-378.
67 Hjörleifur Guttormsson. Austfirðir frá Reyðarjirði til Seyðisfjarðar. Árbók Ferðafélags íslands 2005, s. 154.
68 Lúðvík Kristjánsson. Íslenzkir sjávarhœttir 3. Reykjavík 1983, s. 346. [Haft eftir SJ, Steinaborg].
79 Sama heimild, 2, s. 438.
65