Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2009, Blaðsíða 112

Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2009, Blaðsíða 112
Múlaþing Hefði fljót þetta heitið Una, í samræmi við það hvað það unir sér vel í sínu fagra umhvefi, væri þar Unuós, sem það kemur til sjávar en ekki Unaós. Þá tilgátu að fljótið hefði í árdaga einfaldlega heitið Una eða Uni, setti Þórhallur Vilmundarson forstöðumaður Ömefnastofn- unar fram í fróðlegu erindi, sem hann flutti á Héraðsvöku í Valaskjálf fyrir allmörgum árum, þar sem hann gerði grein fyrir náttúrunafnakenningu sinni. Kannski er hún ekkert ósennilegri en sagan af Una hinum danska, sem er sagður landnámsmaður, en þurfti þó að kaupa fénað af þeim sem fyrir vom í héraðinu og hraktist fljótlega brott. 26 Þórhallur varð á sínum tíma frægur fyrir ,náttúrunafnakennmgu‘ sína, og áleit að langflest bæjanöfn og önnur örnefni, sem voru talin kennd við nafngreinda menn, hefðu verið gefín með tilliti til landslags á staðnum. Erindi Þórhalls, sem hér um ræðir, var flutt 17. nóv. 1968, en hann hefur ekki ritað um þessa tilgátu, svo mér sé kunnugt. Sævar vísar hér til þess að Selfljót er mestan part straumlaust, og myndar fá- dæma mikla hlykki, milli Hleinargarðs og Ketilsstaða. Því er ekki ofsagt að það uni sér vel í farvegi sínum. Unalækur á Völlum er einnig mjög krókóttur, og sama má segja um Unalæk hjá Gilsárteigi, utan við bæinn. (Talið er að hinar ýmsu Rangár á Islandi dragi nafn sitt af hlykkjóttum farvegi.). Unadalur gengur upp frá Hofsósi á Höfðaströnd við Skagafjörö austanverðan, og ætti að vera kenndur við Una úr Unadal, sem getið er í Landnámu. Unadalsá er fallega sveigótt hjá bænum Hofi. Þá var bærinn Unastaðir í Kolbeinsdal (Hóla- hreppi) ekki allíjarri. Á Snæijallaströnd á Vestljörðum er Unaðsdalur, með sam- nefndum bæ og kirkjustað, sem getur verið samstofna orð, og vekur grun um að sum Una-örnefni gætu hafa verið borin þannig fram. Annars eru Una- og Unuömefni tíðust á Suðurlandi.27 Er Una-sagan skáldskapur? Unasagan í Landnámu er ekki sérlega trúverðug og ýmislegt bendir til að hún sé sprottin af ömefnum á Héraði, sem liklega eru náttúmnöfn, eins og þjóðsögur af Una danska síðar meir. Augljós mótsögn kemur ffam í því, að Uni gat numið um fímmtung af einu búsældarlegasta héraði landsins, en stuttu síðar fara ,landsmenn‘ að ýfast við honum, og vilja hvorki selja honum kvikfé né vistir. Þá er ekki síður undarlegt, að Una er hvergi getið í fomsögum Austfírðinga, og aðeins er minnst á Unaós sem höfn eða skipalægi. Reyndar em líkur til að Hróars saga Tungugoða hafí Ijallað um þetta, og að Unasagan í Landnámu sé þaðan mnnin, eins og Jón Jóhannesson benti á í ritgerð sinni: Gerðir Landnámabókar, 1941. Haraldur hárfagri er talinn hafa verið á dögum, um 870-930. Hann náði yfírráðum yfír öllum Noregi um 890 og lagði skatt á landsfólkið. Auk þess náði hann yfirráðum yfír Hjaltlandi, Orkneyjum og Suðureyjum. Allir þessir landvinningar voru í krafti hemaðar, og varla hefur Haraldur látið sér detta í hug að ná íslandi með því að senda hingað einn flugumann með 12 manna sveit. Almenn er talið að um 930, þegar Alþingi var stofnað á Þingvöllum, hafí landið verið orðið albyggt, og Landnáma segir að Austurland hafa íyrst orðið albyggt af íjórðungum landsins, enda lá það beinast við samgöngum. Líklega hefur svo verið um aldamótin 900. Landnáma telur að Garðar Svavarssonar hafi fyrstur fundið Island og haft hér vetursetu. Hann lofaði mjög landið og kallaði Garðarshólma. Þó er þess ekki getið að hann hafi slegið eign sinni á landið eða hluta þess. Ekki er fyrir það að synja að Uni 110
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132
Blaðsíða 133
Blaðsíða 134
Blaðsíða 135
Blaðsíða 136
Blaðsíða 137
Blaðsíða 138
Blaðsíða 139
Blaðsíða 140
Blaðsíða 141
Blaðsíða 142
Blaðsíða 143
Blaðsíða 144
Blaðsíða 145
Blaðsíða 146
Blaðsíða 147
Blaðsíða 148
Blaðsíða 149
Blaðsíða 150
Blaðsíða 151
Blaðsíða 152
Blaðsíða 153
Blaðsíða 154
Blaðsíða 155
Blaðsíða 156
Blaðsíða 157
Blaðsíða 158
Blaðsíða 159
Blaðsíða 160
Blaðsíða 161
Blaðsíða 162
Blaðsíða 163
Blaðsíða 164
Blaðsíða 165
Blaðsíða 166
Blaðsíða 167
Blaðsíða 168
Blaðsíða 169
Blaðsíða 170
Blaðsíða 171
Blaðsíða 172
Blaðsíða 173
Blaðsíða 174
Blaðsíða 175
Blaðsíða 176
Blaðsíða 177
Blaðsíða 178
Blaðsíða 179
Blaðsíða 180

x

Múlaþing: byggðasögurit Austurlands

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Múlaþing: byggðasögurit Austurlands
https://timarit.is/publication/1153

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.