Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2009, Page 112

Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2009, Page 112
Múlaþing Hefði fljót þetta heitið Una, í samræmi við það hvað það unir sér vel í sínu fagra umhvefi, væri þar Unuós, sem það kemur til sjávar en ekki Unaós. Þá tilgátu að fljótið hefði í árdaga einfaldlega heitið Una eða Uni, setti Þórhallur Vilmundarson forstöðumaður Ömefnastofn- unar fram í fróðlegu erindi, sem hann flutti á Héraðsvöku í Valaskjálf fyrir allmörgum árum, þar sem hann gerði grein fyrir náttúrunafnakenningu sinni. Kannski er hún ekkert ósennilegri en sagan af Una hinum danska, sem er sagður landnámsmaður, en þurfti þó að kaupa fénað af þeim sem fyrir vom í héraðinu og hraktist fljótlega brott. 26 Þórhallur varð á sínum tíma frægur fyrir ,náttúrunafnakennmgu‘ sína, og áleit að langflest bæjanöfn og önnur örnefni, sem voru talin kennd við nafngreinda menn, hefðu verið gefín með tilliti til landslags á staðnum. Erindi Þórhalls, sem hér um ræðir, var flutt 17. nóv. 1968, en hann hefur ekki ritað um þessa tilgátu, svo mér sé kunnugt. Sævar vísar hér til þess að Selfljót er mestan part straumlaust, og myndar fá- dæma mikla hlykki, milli Hleinargarðs og Ketilsstaða. Því er ekki ofsagt að það uni sér vel í farvegi sínum. Unalækur á Völlum er einnig mjög krókóttur, og sama má segja um Unalæk hjá Gilsárteigi, utan við bæinn. (Talið er að hinar ýmsu Rangár á Islandi dragi nafn sitt af hlykkjóttum farvegi.). Unadalur gengur upp frá Hofsósi á Höfðaströnd við Skagafjörö austanverðan, og ætti að vera kenndur við Una úr Unadal, sem getið er í Landnámu. Unadalsá er fallega sveigótt hjá bænum Hofi. Þá var bærinn Unastaðir í Kolbeinsdal (Hóla- hreppi) ekki allíjarri. Á Snæijallaströnd á Vestljörðum er Unaðsdalur, með sam- nefndum bæ og kirkjustað, sem getur verið samstofna orð, og vekur grun um að sum Una-örnefni gætu hafa verið borin þannig fram. Annars eru Una- og Unuömefni tíðust á Suðurlandi.27 Er Una-sagan skáldskapur? Unasagan í Landnámu er ekki sérlega trúverðug og ýmislegt bendir til að hún sé sprottin af ömefnum á Héraði, sem liklega eru náttúmnöfn, eins og þjóðsögur af Una danska síðar meir. Augljós mótsögn kemur ffam í því, að Uni gat numið um fímmtung af einu búsældarlegasta héraði landsins, en stuttu síðar fara ,landsmenn‘ að ýfast við honum, og vilja hvorki selja honum kvikfé né vistir. Þá er ekki síður undarlegt, að Una er hvergi getið í fomsögum Austfírðinga, og aðeins er minnst á Unaós sem höfn eða skipalægi. Reyndar em líkur til að Hróars saga Tungugoða hafí Ijallað um þetta, og að Unasagan í Landnámu sé þaðan mnnin, eins og Jón Jóhannesson benti á í ritgerð sinni: Gerðir Landnámabókar, 1941. Haraldur hárfagri er talinn hafa verið á dögum, um 870-930. Hann náði yfírráðum yfír öllum Noregi um 890 og lagði skatt á landsfólkið. Auk þess náði hann yfirráðum yfír Hjaltlandi, Orkneyjum og Suðureyjum. Allir þessir landvinningar voru í krafti hemaðar, og varla hefur Haraldur látið sér detta í hug að ná íslandi með því að senda hingað einn flugumann með 12 manna sveit. Almenn er talið að um 930, þegar Alþingi var stofnað á Þingvöllum, hafí landið verið orðið albyggt, og Landnáma segir að Austurland hafa íyrst orðið albyggt af íjórðungum landsins, enda lá það beinast við samgöngum. Líklega hefur svo verið um aldamótin 900. Landnáma telur að Garðar Svavarssonar hafi fyrstur fundið Island og haft hér vetursetu. Hann lofaði mjög landið og kallaði Garðarshólma. Þó er þess ekki getið að hann hafi slegið eign sinni á landið eða hluta þess. Ekki er fyrir það að synja að Uni 110
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118
Page 119
Page 120
Page 121
Page 122
Page 123
Page 124
Page 125
Page 126
Page 127
Page 128
Page 129
Page 130
Page 131
Page 132
Page 133
Page 134
Page 135
Page 136
Page 137
Page 138
Page 139
Page 140
Page 141
Page 142
Page 143
Page 144
Page 145
Page 146
Page 147
Page 148
Page 149
Page 150
Page 151
Page 152
Page 153
Page 154
Page 155
Page 156
Page 157
Page 158
Page 159
Page 160
Page 161
Page 162
Page 163
Page 164
Page 165
Page 166
Page 167
Page 168
Page 169
Page 170
Page 171
Page 172
Page 173
Page 174
Page 175
Page 176
Page 177
Page 178
Page 179
Page 180

x

Múlaþing: byggðasögurit Austurlands

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Múlaþing: byggðasögurit Austurlands
https://timarit.is/publication/1153

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.