Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2010, Qupperneq 35

Byggðin sem hvarf
Þessi mynd sýnir lögnn Norðfjarðar og meginbyggð Neskaupstaðar um 1940. Fremst má sjá hvernig Norðfjarðará
liðast niður gróðursæla sveitina utanverða. Leiran er óspillt af mannvirkjum. Ormsstaðasandur heldur sínu forna
lagi milli sjávar og Leiru. Ósinn klýfur Sandinn og opnar ánni leið til sjávar og skolar trúlega söltum sjó inn á
Leiruna. Kría verpti I hólmum. „ Byggðin sem hvarf' er innst á strandlengjunni og sker sig úr þéttbýlinu úti á Nesi.
Xfir öllu gnæfir ógnandi bratti fallsins. Ljósmyndari: Björn Björnsson. Eigandi myndar: Skjala- og myndasafn
Norðjjarðar.
lengi búið á Akureyri og vissi ég vel til hennar
meðan ég átti þar heima.
Þegar ég horfí um öxl og hugsa um upp-
vaxtarár mín á Norðfirði og hef þá ekki síst
í huga áratuginn 1930-1940, staðnæmist ég
alltaf við þá staðreynd, að ég ólst upp við
heimskreppuna miklu, sem enn er vísað til
sem e.k. hallærisára 20. aldar. Kreppan sagði
vissulega til sín á íslandi sem annars staðar og
setti sinn svip á þjóðlífið. Hún kom hart niður
á Norðfírðingum og birtist þar upphaflega
sem „saltfiskkreppa“, því að í Neskaupstað
gekk allt út á að veiða þorsk á línu og vinna
aflann sem „saltfísk“, sólþurrkaðan, saltaðan
þorsk til sölu í Miðjarðarhafslöndum, Spáni,
Portúgal og Ítalíu, eitthvað til Grikklands
og nokkuð til Brasilíu og Kúbu. Þessi fram-
leiðsla hafði yfirleitt gefið vel af sér fram eftir
öldinni og átti m.a. meginþátt í því hversu
hratt byggðin óx á Nesi í Norðfirði. Nesþorp
sem var byggðarkríli um aldamótin 1900, var
orðið fjölmennasta þéttbýli á Austurlandi um
1930. Kauptúnið fékk þá kaupstaðarréttindi,
sem var hin fullkomna fremd í sögu hvers
sveitarfélags.
Ekki fer milli mála að það var hugur og
dugur í Norðfirðingum á þessu vaxtarskeiði.
Löngum var vitnað til „stóru karlanna“, Sig-
fúsar og Konráðs, sem héldu uppi umsvifa-
miklum atvinnurekstri, útgerð, fiskvinnslu
og verslun, því athafnir þeirra báru mjög af.
Þess gætti að sjálfsögðu að þeir væru kallaðir
„eigendur plássins“, „allsráðandi mógúlar“.
Ekki ætla ég að draga úr veldi þeirra Sigfúsar
og Konráðs þegar hæst lét. Verkamenn og sjó-
menn áttu nrikið undir þeirn um atvinnu sína,
launakjör og aðra afkomu. En kreppan mikla
kom vitaskuld niður á stóratvinnurekendum.
„Byltingin étur börnin sín!“ Fyrirtæki Konráðs
Hjálmarssonar bar ekki sitt barr eftir þetta, en
33