Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2010, Qupperneq 72

Múlaþing
Yfirlitsteikning af minjum á Bœjarstœði. Eigandi myndar: Guðný
Zoega.
Bæjarstæði
Bæjarstæðis er getið í þjóðsögunni um Barða
landnámsmann. Segir sagan að hann hafi flutt
bæ sinn eftir að vættur nokkur gerði tilraun
til að hleypa skriðu á bæinn. Með íjölkynngi
og rekuspaða tókst Barða að stöðva skriðuna
en taldi sér ekki vært á staðnum eftir það. A
Barðsnesi norðanverðu, í aflíðandi grasivax-
inni brekku innan Rauðubjarga og niður af
svokölluðu Skollaskarði má sjá túngarð sem er
óreglulegur hringur (að þvermáli frá rúmlega
100 til 120 m). Innan hans má sjá tóftir á
a.m.k. 5 stöðum. Lækur rennur ofan brekkuna
gegnum garðinn og liggur, líkt og þjóðsagan
greinir frá, grjótskriða niður hlíðina ofan við
og stoppar um 30 m ofan túngarðs. Austast
innan túngarðs voru tóftir seinni tíma beit-
arhúss sem þó hefur verið aflagt löngu áður
en 1875 - gjóskan féll. Beitarhúsið stendur
á nokkurri upphækkun sem bendir til endur-
bygginga en þunnt lag af sóti neðarlega í
hólnum til að þarna kunni að hafa verið íveru-
hús af einhverju tagi.
Grafíð var í áðurnefnt beitarhús, túngarð
og byggingu sem virðist hafa verið íveruhúss
en þar fundust kola- og öskuleifar.
Byggingin hefur verið fallin nokkru
áður en að gjóska úr Heklu frá 1159
féll á svæðinu en engin merki voru
um endurbyggingu hennar. Túngarð-
urinn virtist einnig hafa verið fallinn
íyrir þann tíma en hinsvegar hefur
hann verið gildaður upp, líklega á 12.
eða 13. öld, en hann hefur þó verið
fallinn endanlega úr notkun nokkru
fyrir gjóskufallið 1477.
Niðurstöður
Með rannsókninni var hár aldur
Asmundarstaða og Bæjarstæðis stað-
festur því að báðir staðimir virðast
byggðir þegar á 10. - 11. öld og á
báðum stöðum era vísbendingar um
að bæimir hafl verið aflagðir fyrir
1159, þó svo að vísbendingar séu
um endurbyggingu Bæjarstæðis eftir það.
Minjamar hafa mikið gildi fyrir byggðarsögu
Norðfjarðarflóa þar sem þær era einu fulltrúar
elstu byggðar sem enn má fmna þar óskadd-
aða af seinni tíma framkvæmdum og ekki
spillir að þeim fylgja fomar munnmæla- og
þjóðsögur. Slíkar sögur hafa vísast orðið til
vegna tilrauna manna til að túlka tilvist fomra
minja og örnefna í landslaginu en ekki er loku
fyrir það skotið að eitthvert sannleikskom
leynist í þessum sögnum.
Báðum bæjunum fylgir sögusögn um ein-
hverskonar flutning. A Asmundarstöðum er
það kirkjan sem á að hafa verið flutt en á
Bæjarstæði er það bærinn sjálfur. Hvemig
sem á því stendur hafa báðir bæimir lagst af
snemma á öldum þó svo að ekkert bendi til
að þar hafí verið torbýlla en víðast annars-
staðar. í ágætri grein Sveins Ólafssonar í Firði
í Arbók frá 1931 rekur hann vangaveltur sínar
um að Asmundarstaðir hafí verið upphaflegt
bæjarstæði Kirkjubóls og það jafnvel borið
heitið Kirkjulækur, en það örnefni kemur
fyrir í Vilchinsmáldaga. Erfítt er að fullyrða
70