Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2010, Qupperneq 73

Fornbyggð í Norðfirði
Horft til suðausturs yfir Barðsnes og Rauðubjörg. Hœgra megin við miðju myndar er Skollaskarð ífjallsbrúninni
og geta glöggir menn greint skriðuna til hœgri niður frá því. Við enda skriðunnar er grasi vaxið svœði þar sem
fmna má heimatún Bœjarstœðis. Ljósmyndari og eigandi myndar: Jóhann Zoega.
um livort bærinn hefur verið fluttur eða hvort
að tvíbýlt hafi verið til forna á Kirkjubóli.
Hinsvegar leggst byggð á Asmundarstöðum
af snemma og er forvitnilegt að velta fyrir sér
hverju sæti. Hálfdan Haraldsson á Kirkjumel
telur mögulegt að hvarfi bæjarlækjarins kunni
að vera um að kenna. Greinilegt er að lækur
hefur runnið um túnið fyrrum en nú er þar
hvergi rennandi vatn. Vera kann að skriðuföll
eða aðrar náttúrulegar orsakir hafi orðið til
þess að lækurinn beindist í annan farveg.
Örnefnið Kirkjuból gæti vísað til kirkju
þeirrar sem varðveist hefur sem minni í þjóð-
sögunum en hvort kirkjan hefur verið austan
eða vestan Kirkjubólsár skal ósagt látið. Til-
vist kirkjugarðs og kirkju á Asmundarstöðum
er enn ósönnuð og væri það forvitnilegt rann-
sóknarverkefni. Sú rannsókn þyrfti þó að fara
fram áður en að allt minjasvæðið hverfur í
skóg.
A Bæjarstæði voru vísbendingar um að
byggð hafi hafist þar á 10. - 11. öld en ólíkt
Asmundarstöðum virðist þar hafa verið byggt
upp aftur á 12. - 13. öld. Efst við túngarðinn
komu í ljós leifar íveruhúss sem hefur verið
fallið nokkru áðuren 1159-gjóskan féll. Það
kann því að vera að byggð hafi lagst af þarna
um tíma, í það minnsta. Verið getur að skriðan
sem liggur niður að bæjarstæðinu hafi haft
eitthvað með það að gera en ekki var hægt
með þessari takmörkuðu rannsókn að ákvarða
hvenær hún féll. Bæjarhúsin hafa upphaflega
verið efst í túninu rétt neðan sknóufótar. Vera
kann að byggð hafi fallið niður um einhvem
tíma eftir skriðufallið en bærinn síðan verið
endurreistur og bæjarhúsin sjálf flutt austar
innan túngarðs, Qær skriðunni. Þetta verða þó
aldrei annað en getgátur þó svo að frekari og
ítarlegri rannsókn gæti leitt þetta í ljós. Hvers
vegna byggð hefur lagst endanlega af þama er
óvíst. Ekki hefur það verið af vatnsskorti því
að ennþá rennur bæjarlækur niður mitt túnið.
Hugsanleg skýring er sú að þama er mjög
mýrlent og er neðri hluti túnsins ákaflega
blautur og erfiður til ræktunar. Þetta sést á
því að skurður hefur verið grafinn, líklega
í tengslum við beitarhúsin, eftir endilöngu
túninu til þurrkunar.
Sú takmarkaða rannsókn sem fram fór
sumarið 1999 leiddi í ljós mikilvæga nýja
vitneskju um elstu byggðarsögu Norðljarð-
arhrepps hins forna. Sú túlkun niðurstaðna
sem hér er lögð fram er að miklu leyti getgátur.
Víðtækari rannsóknir í framtíðinni kunna
svo að leiða í Ijós hvort þær hafa átt við rök
að styðjast.
71