Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2010, Page 89

Vefarar og vefsmiðjur
hættu störfum þá. Engu að síður eru heim-
ildir um að hann hafi verið orðinn hluthafi í
Innréttingunum árið 1765. En nokkrum árum
síðar, a.m.k. á árunum 1773 - 1775, fréttist
af honum í starfi við heimilisvefsmiðju Olafs
Stefánssonar amtmanns, að öllum líkindum
á Leirá.19 Pétur endaði ævina í Vogatungu í
Leirársveit tæplega fimmtugur árið 1778.20
Brynjólfur Jónsson er þriðji vefarinn sem
sagt er að hafi komið að austan og lært vefn-
aðariðnina í vefsmiðjum Innréttinganna.21
Hann var fæddur á Brú á Jökuldal.22 Brynj-
ólfur var ungur þegar hann hleypti heimdrag-
anum, var 14 - 15 ára þegar hann réði sig að
Leirá. Þar starfaði hann við vefnað í nokkur
ár. Síðan vann hann áfram við tauvefsmiðj-
una í Reykjavík í um áratug, a.m.k. fram yfir
1760. Mjög er líklegt að hann hafi starfað þar
áfram, en heimildir um starfsmenn þar eftir
1760 eru gloppóttar. Um 15 árum síðar var
hann orðinn ráðsmaður Ólafs Stefánssonar
amtmanns á Leirárbúinu og vann þar líklega
framtil 1789.23
Vísbendingar hafa komið fram í samtíma-
heimildum frá 18. öld um hátt í 100 vefara á
öllu landinu sem voru orðnir það sérhæfðir
í iðn sinni að þeir hlutu vefaraviðskeyti við
nafn sitt, og komu víða að af landinu.24 Hvar
þeir störfuðu er þó að mestu órannsakað.
Sameiginlegt þessum fímm vefurum, sem
störfuðu við fyrstu vefsmiðju Islendinga á
Leirá, er að þeir störfuðu flestir áfram við iðn
sína eftir að starfí lauk þar, annað hvort hjá
19 Hrefna Róbertsdóttir: Landsins forbetran. 19, 152, 182, 188.
— Hrefna Róbertsdóttir: Wool andSociety. 334-335.
20 J óhann Eiríksson: Vigfús A rnason lögréttumaður og afkomendur
hans. 7. - Borgfirzkar œviskrár. IX. Án útgst. 1994, 53-54.
21 Þórarinn Sveinsson: „Æfisögubrot feðganna Sveins Þórðarsonar
og Þórarins bókbindara Sveinssonar“. 297.
22 Borgfirzkar æviskrár. I. Án útgst. 1969. 490.
23 Hrefna Róbertsdóttir: Landsins forbetran. 75, 182, 187, 191.
— Hrefna Róbertsdóttir: Wool andSociety. 334-335.
24 Hrefna Róbertsdóttir: Wool and Society. 333-335.
Innréttingunum í Reykjavík eða vefsmiðjum
í Kaupmannahöfn. Einnig vekur athygli að
þrír af þessum flmm, þar af tveir að austan,
settust á ný að í Leirársveit áratugum síðar,
eftir að starfsemi vefsmiðjanna í Reykjavík
hafði dregist verulega saman. Þeir fóru ekki
aftur á heimaslóðir, heldur störfuðu áfram í
sérhæfðum vefsmiðjum.
Staðið gegn stofnun sjálfstæðra
vefsmiðja
Stjórnvöld lögðu ríka áherslu á að vefsmiðjur
Innréttinganna, sem stofnað var til með
umtalsverðum konungsstyrk og sérleyfum,
nýttust landsmönnum öllum sem brunnur
verkþekkingar í ullariðnaði. Þau sáu í fyrstu
fyrir sér að fleiri slíkar yrðu stofnaðar víða
um landið eftir að þessar tvær fyrstu væru
komnar af stað. En þegar árið 1753, tveimur
árum eftir að sú fyrsta var stofnsett, breyttist
viðhorfið og stofnun nýrra vefsmiðja fremur
talin geta orðið Innréttingavefsmiðjunum og
ullariðnaði í landinu almennt til vandræða
ef svo væri gert.25 Þetta sjónarmið kom illa
við tvo vefmeistara sem sóttust eftir að fá
að stofna sjálfstæðar vefsmiðjur, ótengdar
Innréttingunum, og fá til þess stuðning og
fyrirgreiðslu konungs. Annar vildi setjast að
með iðn sína á Austur- eða Vesturlandi og
hinn á Norðurlandi.
Vefmeistarinn frá Leirá, hinn þýski Adam
H. Ritter. reyndi fyrir sér með stofnun vef-
smiðju árið 1757. Hann hafði þá hætt störfum
25 Sjá starfsreglur Hins íslenska hlutafélags um víðtækt sérleyfi
Innréttinganna 1751 og skrif stjórnvalda sem birt eru í Lovsaml-
ingfor Islandþar sem lagst var gegn frekari ljölgun vefsmiðja
að sinni. Starfsreglumar (Convention for det udj Island; Til
samme Lands Producters bedre Forarbeidelse oprettende Int-
eressentskab) eru birtar í: Hrefna Róbertsdóttir: „Áætlun um
allsherjarviðreisn Islands 1751-52“. 72.- Lovsamlingfor Island.
III. 1749-1772. Kjöbenhavn 1854. 157. Sjá einnig nánari
umfjöllun í: Hrefna Róbertsdóttir: Landsinsforbetran. 158-164,
192-194.
87