Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2010, Side 93

Vefarar og vefsmiðjur
vettlingar, oftast af vandaðri gerð, og umtals-
vert af prjónuðum peysum.31
Það er athyglisvert að skoða annað svæði á
landinu í þessu ljósi, en hugmyndafræði Inn-
réttinganna virðist ekkert hafa gætt á Austur-
landi fyrstu tvo áratugina eftir að þær voru
stofnsettar, þ.e. á tímabilinu 1750 - 1770.
Sambærileg athugun á framleiðslumynstri á
verslunarsvæði Hólmskaupmanns í Reykjavík
sama ár sýnir allt aðra mynd. Þar voru prjóna-
vörurnar í fyrsta lagi mun umfangsminni en
fyrir austan og fiskur var algengasta varan
sem íbúarnir lögðu inn. En einnig var um
aðrar ullarvörur að ræða á þessu svæði en
fyrir austan. Peysuprjón til útflutnings þekkt-
ist varla, og sokkarnir og vettlingarnir voru
oftast duggarales, sem var mun verðminna en
það sem einkennandi var fyrir framleiðsluna
austanlands. Garn var reyndar heldur ekki að
sjá í útflutningi frá Hólmshöfn. En þess er
kannski heldur ekki að vænta þar sem vef-
smiðjurnar voru reknar í nánum tengslum við
kaupmanninn þegar þarna var komið sögu og
vefsmiðjurnar voru aðeins spölkorn frá versl-
unarhúsunum. Vafalaust hefur því það, sem
framleitt var, verið selt beint til þeirra.32
Prjónaiðnaður í Múlasýslum hélt sínu
striki í rúman áratug eftir að vefsmiðjur
Innréttinganna voru settar á fót á Suðvest-
urlandi. A Austurlandi bólaði lítið á nýjum
framleiðsluvömm sem vefsmiðjustefna Inn-
réttinganna og yftrvalda við Eyrarsund átti
að hafa í för með sér. Ekki er heldur að sjá
að mikið hafi verið gert til þess að reyna að
31 ítarlega úttekt er að finna á umfangi og dreifingu einstakra
vöruflokka innan ullarvinnslunnar í bókinni: Hrefna Róberts-
dóttir: Wool and Society. 245-274.
32 Krambúðarbók Hólmskaupmanns er einnig að finna í Kaup-
mannahöfn: DRA. Detkgl. oktr. Islandske Kompagni 1742-66.
Fol. 140.B.49. Holmens havns Krambodsbog 1762. Sjá nánar
um framleiðsluhætti í Borgarfjarðarsýslu, Kjósarsýslu og hluta
Gullbringusýslu, sem var verslunarsvæði Hólmskaupmanns:
Hrefna Róbertsdóttir: Wool andSociety. 295-347.
breyta ullarvinnslunni í þessum landshluta
þegar þama var komið sögu.
Endurmat með Landsnefndinni fyrri
um 1770
Eftir tveggja áratuga starf Innréttinganna, um
1770, var hin svokallaða Landsnefndin fyrri
send til íslands til þess að gera úttekt á öllum
þáttum íslensks þjóðfélags. Vefsmiðjur og
þörf landsins fyrir handverksmenn voru meðal
þess sem var í athugun. Landsmenn voru
beðnir að skrifa nefndinni álit sitt á hinum
ýmsu málum. Embættismenn fengu ákveðna
spumingalista til úrlausnar, en almenningur
var beðinn að skrifa það sem þeim lá á hjarta.
Nefndin fór einnig um hluta landsins og ræddi
við menn, þó ekki um Austurland og fáir
skrifuðu henni þaðan.33
Aðstoðarsýslumaðurinn í Suður Múla-
sýslu, Jón Arnórsson á Eiðum, svaraði þó
kallinu og lét í ljós skoðun sína á framtíð
iðnaðarvinnslu í landinu. Hann vildi eindregið
efla handverk á Austurlandi og taldi það eina
af forsendum þess að auka mætti fólksijöld-
ann. Hann vildi fá smið í fjórðunginn sem gæti
smíðað vefstóla fyrir þá sem það vildu. Þegar
svo væri kornið yrði hægur vandi að fá einn
af vefurunum úr vefsmiðjunum sunnanlands
austurtil starfa. Sútara og skósmið væri einnig
nauðsynlegt að fá til þess að vinna úr skinn-
unum sem til féllu. Svo hljóðuðu skrif Jóns
Arnórssonar um þessi mál, en hann skrifaði
greinargerðina á dönsku:
33 Harald Gustafsson: Mellan kung och allmoge - ambetsman,
beslutsprocess och injlytande pá 1700-talets Island. Stockholm
1985. Stockholm Studies in History 33. 102-125. - Hrefna
Róbertsdóttir: Landsins forbetran. 200-212.
91