Saga


Saga - 2015, Qupperneq 183

Saga - 2015, Qupperneq 183
sambærilegum rekstri á meginlandi evrópu. Þau kallast Grundherrnschaft- módelið, sem byggðist á að landeigendur leigðu gegn afgjaldi jarðir sínar til leiguliða sem voru að öðru leyti að mestu frjálsir, og Gutherrnschaft-módelið þar sem áhersla var lögð á tekjur af höfuðbólinu og leiguliðar voru skyld - aðir til kvaðavinnu þar. Þar var bændaánauð mun meiri (bls. 13–14). Telur höfundur að íslenska kerfið hafi myndað þriðja líkanið sem hann kallar „íslenska módelið“. Um framkvæmd þess sýnir hann áhugavert dæmi frá Skálholti. Þar virðist reksturinn hafa byggst á fjölda vistráðinna ungra hjúa sem síðar hafi verið gert kleift að taka við eigin leigujörð, ganga í hjónaband og komast í bændatölu (bls. 242). Ljóst er að kirkjulegar eignir skiptu verulegu máli í þjóðarbúskapnum og því er áhugavert að gaumgæfa túlkanir höfundar á afdrifum þeirra við lok rannsóknartímans, þ.e. við siðaskiptin. Þar telur undirritaður að honum verði líkur fótaskortur og í titlinum, þar sem hann gerir í lokakafla bókar- innar ráð fyrir að jarðirnar hafi verið í eigu kaþólsku kirkjunnar sem sam- felldrar, alþjóðlegrar stofnunar. Hann lítur því svo á að þær hafi allar verið gerðar upptækar við siðaskipti (sjá bls. 244–246). Þetta er vissulega nokkuð nýstárleg túlkun og hlýtur að fela í sér að við siðaskipti hafi allsherjarupp- stokkun átt sér stað í landinu. Þessi skilningur gengur tæpast upp og virðist í mótsögn við þá staðhæfingu höfundar að Danir hafi enga tilraun gert til að „breyta íslenska kerfinu umfram það að leggja niður klaustrin …“ (bls. 244–245). Raunar má spyrja: Hvert hefði átt að skila jörðunum þegar kaþólska kirkjan vék hér fyrir lúterskri? Hefði hin alþjóðlega, kaþólska kirkja átt þær hefði forræði þeirra líklega átt að færast til páfa og tekjurnar að hverfa til Rómar. Mergurinn málsins er sá að jarðirnar voru í eigu inn- lendra, kirkjulegra sjálfseignarstofnana, sem vissulega voru „fyrstu óper- sónulegu stofnanirnar“ í íslensku samfélagi eins og höfundur bendir rétti - lega á (bls. 245). Þessar sjálfseignarstofnanir héldust, að klaustrunum undanskildum, í fullum rekstri. Það virðist því rangur skilningur að jarðeignir biskupsstól- anna hafi verið „afhentar lúterskum biskupum … sem fóru með þær sem eigin eignir og greiddu engin gjöld til konungsvaldsins fyrir“ (bls. 244). Hið rétta er að rekstur stólanna breyttist í eðli sínu ekkert þótt helgihald á stól- unum færi ekki lengur fram samkvæmt kaþólskum helgisiðum. Því er ekki mögulegt að líta svo á að um eignaupptöku hafi verið að ræða eða að bisk- uparnir færu með stólana sem einkaeign. Af tekjum þeirra mættu þeir, eins og kaþólsku biskuparnir áður, útgjöldum vegna starfsins sem rekið var á stólunum. Sama máli gegndi um staðina. Þeir voru áfram kirkjumiðstöðvar í héraði sem héldu eignum sínum og voru áfram reknir af tekjum sem þeir gáfu af sér þótt prestar tækju nú að syngja messu á móðurmáli en ekki latínu. Hið eina sem breyttist var að klaustrin voru lögð niður sem kirkju- legar stofnanir þar sem klausturlíf samræmdist ekki lúterskri kenningu. Þess vegna gerði konungur eignir þeirra upptækar og breytti í svonefnd ritdómar 181
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102
Qupperneq 103
Qupperneq 104
Qupperneq 105
Qupperneq 106
Qupperneq 107
Qupperneq 108
Qupperneq 109
Qupperneq 110
Qupperneq 111
Qupperneq 112
Qupperneq 113
Qupperneq 114
Qupperneq 115
Qupperneq 116
Qupperneq 117
Qupperneq 118
Qupperneq 119
Qupperneq 120
Qupperneq 121
Qupperneq 122
Qupperneq 123
Qupperneq 124
Qupperneq 125
Qupperneq 126
Qupperneq 127
Qupperneq 128
Qupperneq 129
Qupperneq 130
Qupperneq 131
Qupperneq 132
Qupperneq 133
Qupperneq 134
Qupperneq 135
Qupperneq 136
Qupperneq 137
Qupperneq 138
Qupperneq 139
Qupperneq 140
Qupperneq 141
Qupperneq 142
Qupperneq 143
Qupperneq 144
Qupperneq 145
Qupperneq 146
Qupperneq 147
Qupperneq 148
Qupperneq 149
Qupperneq 150
Qupperneq 151
Qupperneq 152
Qupperneq 153
Qupperneq 154
Qupperneq 155
Qupperneq 156
Qupperneq 157
Qupperneq 158
Qupperneq 159
Qupperneq 160
Qupperneq 161
Qupperneq 162
Qupperneq 163
Qupperneq 164
Qupperneq 165
Qupperneq 166
Qupperneq 167
Qupperneq 168
Qupperneq 169
Qupperneq 170
Qupperneq 171
Qupperneq 172
Qupperneq 173
Qupperneq 174
Qupperneq 175
Qupperneq 176
Qupperneq 177
Qupperneq 178
Qupperneq 179
Qupperneq 180
Qupperneq 181
Qupperneq 182
Qupperneq 183
Qupperneq 184
Qupperneq 185
Qupperneq 186
Qupperneq 187
Qupperneq 188
Qupperneq 189
Qupperneq 190
Qupperneq 191
Qupperneq 192
Qupperneq 193
Qupperneq 194
Qupperneq 195
Qupperneq 196
Qupperneq 197
Qupperneq 198
Qupperneq 199
Qupperneq 200
Qupperneq 201
Qupperneq 202
Qupperneq 203

x

Saga

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Saga
https://timarit.is/publication/775

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.